Microsoft Word Saniyazova doc

 
 
1.5. Wo’zbek tilinen kirgen bali’qshi’li’q atamalari’ 
Wo’zbek tilinen so’zler ja’miyetlik turmi’sti’n’ barli’q tarawlari’ 
boyi’nsha kelip kire basladi’. Ja’miyetlik basqari’w, ekonomikali’q ha’m 
ma’deniy turmi’sta da wo’zgerislerdin’ ju’z beriwi meshit, medreselerdin’ 
ashi’li’w, arab grafikasi’nda jazi’lg’an shi’g’armalardi’n’ tarali’wi’ mine usi’ 
faktlerdin’ barli’g’i’ qaraqalpaq xalqi’ni’n’ ma’deniy turmi’si’ni’n’ 
rawajlani’wi’na unamli’ ta’sirin tiygizdi. Bul ta’sir bali’qshi’li’q leksikasi’ni’n’ 
bayi’wi’nda da seziledi. Ma’selen: Marqa terminin analizlep ko’reyik: 
”Marqa”
so’zi leksikali’q jaqtan hesh qanday ma’ni an’latpaydi’. Degen 
menen, bizde ”aq marqa” degen ji’rtqi’sh bali’qlar qatari’na jatatug’i’n bali’q 
bar yekenligi haqqi’nda mag’luwmatlar jeterli
1
. Aq marqani’n’ uzi’nli’g’i’ 
80 sm, awi’rli’g’i’ 5 kg g’a jetedi. Tikeni qatti’ iri boli’p, yeti mazali’ bali’qlar 
qatari’na kiredi. Moynaq so’yleminde bul bali’qti’ ”ko’kjon” dep ataydi’. Al, 
wo’zbek tilinde ”marqa” dep ataw ushi’rasadi’
2
. Sonday-aq, jergilikli xali’qti’n’ 
tilinde ”aq marqa” terminin yernig'i'zi'l, ko'k torta, ko'kjon dep te ataydi’
3
. Al, 
a’zerbayjan tilinde ”ag’bali’g’” dep ataladi’
4
.
Joqari’da keltirilgen miynetlerde tek wo’zbek tilinde ”marqa” termini 
menen atalg’anli’g’i’n, basqa miynetlerdin’ barli’g’i’nda wo’zgeshe atama 
menen ju’ritilgenliginen kelip shi’g’atug’i’n bolsaq, ”marqa” termini bizin’ 
qaraqalpaq tilinin’ leksikasi’na wo’zbek tilinen kirip kelgen degen juwmaq 
1
Qaraqalpaq tilinin’ tu’sindirme so’zligi, III tom, 60-bet.
2
F. A. Abdullaev, Xorazm shevalari, Toshkent, 1961.
3
Г
. 
В
. 
Никольский
, 
Рыбы
Аралского
моря
, 86, 1940. 
4
M. Sh. Shiraliev, Azerbayjan dialektologiyasi’ni’n’ asoslari,Baku,1962. 

---

35
shi’g’ari’w mu’mkin. Ja’ne de ”marka” atamasi’ bar, bul so’zdin’ leksikali’q 
ma’nisi tu’r, belgi degendi an’latadi’. Ba’lkim, bali’qti’n’ wo’zgeshe tu’ri, 
markasi’ dep atali’p, jergilikli adamlar tilinde ”marqa” dep ju’ritilgen bolsa 
kerek.