Pedagogika 015, 6-son Muassis: Nizomiy nomidagi Toshkent

Бударина С. А., Исроилов А. А.
Физикадан лаборатория машғулотлари. – Tошкент: 
Ўқитувчи, 1993. – Б. 96-97.
2
Тоshхоnоvа J. А., Каmоlоv J., Маhmudоvа Х. М., Rizayev Т., Nurillayev B. N.
Fizikadan 
praktikum. Elektr va magnetizm. – Тoshkent: O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti. 
2006. – B. 141. 

---

PEDAGOGIKA
2015, 6-son
 
 
76 
Buning uchun o‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok manbayi elektr zanjirlarining har 
birini alohida-alohida ko‘rib o‘tish maqsadga muvofiqdir. 
1-rasm 
Galvanik elementlarda kimyoviy jarayonlar natijasida turli ishorali 
zaryadlarning bo‘linishi sodir bo‘ladi. Buning natijasida manba qutblarida 
qarama-qarshi ishorali zaryadlar to‘planadi. Zaryadlar bo‘linganda 
q
zaryad 
avval bo‘lingan zaryadlar maydoniga qarshi yo‘nalishda ko‘chadi. Bunda elektr 
toki vujudga keladi. Bu tokning kattaligi manbaning ichki qarshiligi 
r
ga 
bog‘liq
1
. 
Kerakli asbob va jihozlar: o‘zgarmas tok manbayi, ampermetr, voltmetr, 
ikkita reostat (bittasi etalon qarshilik, ikkinchisi esa iste’molchi sifatida 
foydalaniladi), kalit, ulash simlari. 
1-rasmda ko‘rsatilgan sxemadagi berk zanjir uchun Om qonuni:
r
R
R
I



0

(1) bundan 
Ir
U
Ir
R
R
I
r
R
R
I
ab








)
(
)
(
0
0

(2) hosil 
bo‘ladi. 
Bunda 
U
ab
tashqi zanjirning 
a
va 
b
qisqichlari orasidagi kuchlanish 
tushishi, (2) tenglikdan 
.
.
Ir
U
ab



 
Agar 
I∙R
0 
=U
1
va 
I∙R=U
2
I∙r=U
3
deb 
belgilansa, u holda 
3
2
1
U
U
U




hosil bo‘ladi.
(2) tenglikning chap va o‘ng tomonlarini zanjirdan o‘tuvchi tok kuchi 
I 
ga 
va tokning uzluksiz o‘tish vaqti 
t
ga ko‘paytirsak, energiyaning balans 
tenglamasiga ega bo‘lamiz: 
t
r
R
R
I
t
I
)
(
0
2




(3).
 
Bu formulaga quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
1)
A = 

It - 
elektr zaryadini berk zanjir bo‘ylab ko‘chirishda bajarilgan 
to‘la ish;
1
Nurillayev B.
Elektromagnitizmdan laboratoriya ishlari va laboratoriya topshiriqlari.
– Toshkent: TDPU, 2013. – B. 108. 

---