Pedagogika 015, 6-son Muassis: Nizomiy nomidagi Toshkent

Гальперин И. Р.
Текст как объект лингвистического исследования. – Москва: Наука, 
1981. – С. 139.
2
Yusupov O‘. Q.
Ingliz tili grammatikasidan universal qo‘llanma. – Toshkent: Akademnashr, 
2011. – B. 376. 
3
Вайсбурд М. Л., Блохина С. А. 
Обучение пониманию иноязычного текста при чтении 
как поисковой деятельности // Иностранные языки в школе. – Москва, 1997. – № 2. – С. 84. 
4
Рейсер С. А.
Палеография и текстология нового времени. − Москва: Просвещение, 1970. 
– С. 352.

---

PEDAGOGIKA
2015, 6-son
 
 
104 
­
matnda asosiy mazmunni ajrata bilish, bayon qilingan faktlarni 
umumlashtirish, matnning alohida qismlarini qiyoslash, matndagi faktlar asosida 
xulosa chiqarish;
­
bayon qilingan faktlarni baholash; 
­
talqin qila olish. 
Mazmunni qayta ishlash umumiy ko‘nikmalari sifatida I. P. Pavlov 
quyidagilarni sanab o‘tadi: 
­
asosiy g‘oyani (matnning asosiy g‘oyalari, umumiy mazmunini) 
aniqlash;
­
matnda mavjud muayyan faktlarni ajratish; idrok etilayotgan g‘oyalar 
izchilligini aniqlash (mazmunli qismlarni ajratish, bayonni umumiy mantiqiy 
jihatdan tushunish); 
­
g‘oyalar izchilligi (ketma-ketligi)dan ilgarilash (matnning davomiy yoki 
yakuniy imkoniyatlarini oldindan aytib berish);
­
o‘qilganni baholash;
­
matnning emotsional kayfiyatini aniqlash;
­
muallif maqsadini aniqlash
1
. 
M. L. Vaysburd va S. A. Bloxinalarning fikricha, o‘qiganni tushunishni 
o‘rgatishning mohiyati o‘quvchiga tayanch so‘zlarni izlab topishni o‘rgatishdan 
iborat
2
. Bunday tayanch so‘zlar o‘quvchining shaxsiy tajribasida mavjudbo‘lib, 
tanish tayanch so‘zlar noma’lum axborotni anglash uchunishlatiladi. 
Tushunishdagi qiyinchiliklarni mualliflar, avvalo, quyidagi omillar bilan 
bog‘laydi: notanish so‘zlar va tanish leksik birliklarning, omonim, omograflar, 
ko‘p ma’noli hamda frazeologik, idiomatik iboralar, grammatik vositalarning 
g‘ayriodatiy ma’nolarini tushunish; matn tili o‘rganilayotgan mamlakat(lar) 
madaniyati, fan, texnika va boshqa sohalardagi yangi faktlarni aks ettiradigan 
predmet mazmuni; materialni bayon etish usuli (kirish, mavzu formulirovkasi 
yo‘qligi); o‘quvchining yosh va individual xususiyatlari. Bu qiyinchiliklarni 
bartaraf etish uchun tavsiya qilingan quyidagi tayanch tushunchalarni bilish 
zarur: 1) matnda tanish so‘zlarning mavjudligi; 2) kontekst; 3) sarlavha; 4) xos 
so‘z – realiyalar (tarixiy faktlar, atoqli otlar, jumladan, geografik nomlar…)
3
. 
1
Павлов И. П.
Формирование умений смыслового восприятия речевого произведения // 
Иностранные языки в высшей школе. – Москва, 1981. – Вып. 16. − С. 29-38. 
2