O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

6.
 
List shtamplash. 
Bu ishlovda list, lenta, polosa, tarzidagi 
zagotovkalarni matritsaga o‘rnatib, puansonni yurgizishda uni 
deformatsiyalab matritsa o‘yig‘i o‘tqaziladi. Bu usulda elektro- 
texnikaviy apparatura detallari, xo‘jalik anjomlari va boshqa bu- 
yumlar ishlab chiqariladi (48-rasm, f). 
3-§. Metallarni bosim bilan ishlash oldidan qizdirish 
va qizdirish qurilmalari 
 
Metallar ma’lum temperaturagacha qizdirilganda sovuq- 
ligiga nisbatan deformatsiyalanishga qarshiligi 10–15 marta 
kamayadi. Binobarin, metallarni bosim bilan ishlashdan 

---

oldin qizdirishdan asosiy maqsad uning plastikligini 
oshirishdir. Bu esa zagotovkani kichikroq kuchlar ta’sirida, 
kamroq ish sarf qilib, shaklini talab etilguncha o‘zgartirishga 
imkon beradi. 
Ma’lumki, po‘latlarning suyuqlana boshlash tempera- 
turadan 50–100
o
С pastroq temperaturada esa o‘ta qizish 
zonasi yotadi. O‘ta qizigan po‘latning zarbiy qovushoqligi 
5–20% pasayadi. 
Akademik S. I. Gubkinning ko‘rsatishicha, metallarni 
bosim bilan ishlash oldidan qizdirilishida ularning mo‘rt 
bo‘lib qolishining oldini olish uchun qizdirish tempera- 
turasini absolyut suyuqlanish temperaturasining 0,70–0,95 
qiymati oralig‘ida belgilash kerak. 
Metallarni bosim bilan ishlash uchun qizdirish temperatu- 
rasining yuqorigi va pastki chegarasi doimo e’tiborga olinishi 
lozim. Shunday qilib, po‘latlarni qizdirib bosim bilan ishlashda 
temperaturalar intervali ayni po‘latning holat diagrammasiga 
rioya qilingani holda belgilanishi lozim (49-rasm). 
49-rasm. 
Fe - Fe
3
C qotishmasining holat diagrammasiga ko‘ra 
po‘latlarni qizdirib ishlashda haroratlar oralig‘ini (shtrixlangan qism) 
aniqlash grafigi sxemasi. 

---

Metall donachalarining barchasi bir tekis deformatsiya- 
lanishi uchun mumkin qadar strukturasi bir jinsli (bir fazali) 
bo‘lishi lozim. Po‘lat uchun bunday faza austenitdir. 
Metallarni bosim bilan ishlashda uning donachalari 
maydalashadi. Agar bosim bilan ishlash temperaturalar 
intervalining yo‘l qo‘yiladigan pastki chegarasi yaqinida 
tugallansa, metall mayda donachali strukturaga ega bo‘ladi. 
Lekin amalda energiya sarfini kamaytirish uchun metallga 
yo‘l qo‘yiladigan haroratdan bir oz yuqoriroq tempe- 
raturalarda ishlov beriladi. Masalan, po‘latni qizdirib 
shtamplashda sovish oqibatida metall donachalari o‘lchami- 
ning o‘zgarishni 50-rasmdagi grafikdan ko‘rish mumkin. 
Odatda, temperaturasi 1300–1350
o
С bo‘lgan pechda diametri 
yoki kvadrat kesimining tomoni 100 
mm 
dan ortiq bo‘lgan po‘lat 
zagotovkani 1200
o
С gacha qizdirish vaqtini belgilashda quyidagi 
empirik formuladan foydalanish mumkin: 
T 
=
KD