O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

2-§. Nuqsonlarni tuzatish yo‘llari 
 
Quymalar materialiga, nuqsonlarning xiliga, shakliga, 
o‘lchamlariga ko‘ra tuzatishda turli texnologik usullardan 
foydalaniladi. Masalan, muhim bo‘lmagan cho‘yan va po‘lat 
quymalardagi kichik g‘ovaklar bakelit laki yoki grafit 
kukuni qorishtirilgan zamazka bilan toidiriladi. Buning 

---

uchun g‘ovak joylar iflosliklar, moy va zangdan tozalan- 
gach, zamazkalanib, ustidan grafit yoki koks bo‘lagi bilan 
tekislab pardozlanadi. 
Kichik gidravlik bosimda ishlatiladigan kanalizatsiya 
cho‘yan trubalaridagi g‘ovaklikni yo‘qotishda u ammoniy 
xloridning suvdagi eritmasiga 8–12 soat botiriladi. Bunda 
eritma metall donachalari orasiga o‘tib g‘ovaklikni 
to‘ldiruvchi oksidlar hosil qiladi. 
Ma’lumki, cho‘yan quymalarning mo‘rtligi, undagi nuq- 
sonlarni tuzatishda birmuncha qiyinchiliklar tug‘diradi. Shu 
sababli nuqsonlarning xarakteriga (o‘lchamlari va shakliga) 
ko‘ra, ular sovuqlayin yoki qizdirilib (ayrim paytlarda 
nuqsonli joylarnigina qizdirib) cho‘yan elektrod bilan elektr 
yoy yoki gaz alangasi yordamida payvandlanadi. Zarur holda 
termik ishlovlar ham beriladi. 

---

TO‘RTINCHI BO‘LIM 
 
KONSTRUKSION MATERIALLARNI BOSIM 
BILAN ISHLASH 
 
XX
 
bob. MATERIALLARNI BOSIM BILAN ISHLASH 
VA UNING ASOSIY USULLARI 
 
l-§. Umumiy ma’lumot 
 
Konstruksion materiallarni tashqi yuklama (nagruzka) 
ta’sirida plastik deformatsiyalash natijasida kutilgan shakl va 
o‘lchamli buyumlar olish texnologik jarayonga bosim bilan ish- 
lash deyiladi. Odamlar eramizdan bir necha ming yil avval 
metallarni bolg‘a bilan dastaki bolg‘alab uchliklar, yer va 
yog‘ochga ishlov beradigan qurollar tayyorlaganlar. Asrlar osha 
metallarni bosim bilan ishlash usullari takomillasha va rivojlana 
bordi. Natijada quymalardan yuqori geometrik aniqlikli, xilma-xil 
buyumlar ishlab chiqarila boshlandi. Keyingi yillarda esa qator 
istiqbolli usullar, texnologik jarayonlar mexanizatsiyalashtirilib 
avtomatlashtirilishi ish unumini keskin orttirib, sifatli, raqobat- 
bardosh buyumlar ko‘plab ishlab chiqariladigan bo‘lindi. 
Metallarni bosim bilan ishlashni boshqa ishlov usul- 
laridan ancha unumligi, ularni zarur shakli o‘lchamli 
buyumlar olinishi, metall hajmining o‘zgarmasligi, mexanik 
xossalarining yaxshilanishi, ko‘p hollarda kesib ishlashga 
ehtiyoj qolmasligi va boshqa afzalliklariga ko‘ra mashina- 
sozlikda keng qo‘llaniladi. 
Hozirda ishlab chiqarilayotgan po‘latlarning ~ 90%i, 
rangli metallarning 50% dan ortiqrog‘i bosim bilan 
ishlanishi bu usulning sanoatda ahamiyatining muhimligini 
ko‘rsatadi. 

---