O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

2-
 
§. Metallarni bosim bilan ishlashning asosiy usullari 
 
Materiallarni bosim bilan ishlashning asosiy usullariga 
prokatlash, kiryalash, presslash, erkin bolg‘alash, hajmiy va 
list shtamplashlar kiradi. 
1.
 
Prokatlash. 
Bu ishlovda zagotovkani prokatlash 
mashinasining (stanining) qarama-qarshi tomonga ayla- 
nuvchi jo‘valari orasidan ezib o‘tkaziladi (55-rasm, a), 
prokatlash yo‘li bilan list, turli profilli chiviqlar, relslar, 
trubalar kabi buyumlar ishlab chiqariladi. 
2.
 
Kiryalash. 
Bu ishlovda zagotovka, uning ko‘ndalang 
kesimidan kichik bo‘lgan maxsus asbob (kirya) ko‘zidan 
tortib o‘tkaziladi (55-rasm, b). Kiryalash yo‘li bilan ingichka 
simlar, kalibrlangan chiviq va trubalar kabi buyumlar ishlab 
chiqariladi. 
3.
 
Presslash. 
Bu ishlovda zagotovkani yopiq silindr 
(konteyner) matritsasi ko‘zidan siqib chiqarish bilan 
buyumlar ishlab chiqariladi (55-rasm, d). Presslash yo‘li 
bilan chiviq, trubalar kabi buyumlar ishlab chiqariladi. 
4.
 
Erkin bolg‘alash. 
Bu ishlovda bolg‘aning pastki 
qo‘zg‘almas bo‘yog‘iga qo‘yilgan zagotovka bolg‘a 
babasining ustki harakatlanuvchi bayogi bilan zarblab 
ishlanadi (55-rasm, g). Bu ishlovda val, shatun, tishli 
g‘ildirak kabi buyumlar ishlab chiqariladi. 
5.
 
Hajmiy shtamplash. 
Bu ishlovda zagotovkani maxsus 
asbob (shtamp)ni qo‘zg‘almas yarim pallasi o‘yiq 
bo‘shlig‘iga qo‘yib, qo‘zg‘aluvchi ustki yarimpallasi bosim 
bilan (bolg‘alarda yoki presslarda) ishlovga aytiladi. Bu 
ishlovda bo‘shliq materialning plastik deformatsiya-lanishi 
hisobiga to‘ladi (55-rasm, e). Shtamp bo‘shlig‘ining shakli 
va o‘lchamlari olinadigan buyum shakliga va o‘lchamlariga 
mos bo‘ladi. Bu ishlovlarda tirsakli vallar, shkivlar, klapan, 
bolt kabi xilma-xil buyumlar ishlab chiqariladi. 

---

R Ustki 
bayok 
Zagotovka 
P 
Zagotovka 
a 
Mahsulot 
Mahsulot 
Pastki bayok 
v 
Puanson 
R 
Zagotov 
ka 
Ustki shtamp 
palasi 
Qisish 
halqasi 
R 
Puanson 
Mahsulot 
Pastki shtamp palasi 
Mahsulot 
Puanson 
Konteyner 
Mahsulot 
Matritsa 
Juvalar 
Kirya 
48-rasm. 
Metallarni bosim ostida ishlash usullarining asosiy turlari: 
a – bo‘ylama prokatlash; b – kiryalash; d – presslash; g – bolg‘alash; 
e – shtamplash; f – list shtamplash.