O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

59-rasm. 
Presslash sxemasi: 
a – to‘g‘ri presslash; b – teskari presslash; d – trubalar tayyorlash; 
e – presslash yo‘li bilan hosil qilinadigan buyumlar profili: 
1 – puanson; 2 – konteyner; 3 – matritsa; 4 – buyum; 5 – shayba; 
6 – zagotovka; 7 – pressshayba. 
69-rasm, b dagi sxemadan ko‘rinadiki, puanson havoli 
qilinib, uning uchiga matritsa mahkamlangan (matritsa bu 
holda press-shayba rolini ham o‘taydi). 
Puanson konteynerda asta-sekin A strelka tomon 
surilganda matritsa (
3) 
zagotovka 6 ning tores qismini ezib, 
uni o‘z ko‘zidan o‘tishga majbur etadi, chunki konteyner (2) 
ning ikkinchi tomoni massiv tirgak shayba (5) bilan zich 
berkitilgan. 
Har ikkala usulni kuzatish shuni ko‘rsatadiki, to‘g‘ri 
presslashda zagotovka konteynerda matritsa tomon surila 
borsa, teskari presslashda u surilmaydi, binobarin, 
ishqalanish kuchi kamayib, sarflanadigan kuch qiymati 
to‘g‘ri presslashga nisbatan 25–30% kamayadi. Chiqindi esa 

---

zagotovka og‘irligining atigi 5–6% ni tashkil etadi. Lekin 
yuqorida qayd etilgan afzalliklarga qaramay, puanson 
konstruksiyasining murakkabligi va boshqa sabablarga ko‘ra 
sanoatda cheklangan holda qo‘llaniladi. 
Trubalar olishda (69-rasm, d) zagotovkani avvalo boshqa 
bir pressda teshib olinadi yoki shu pressning o‘zida presslash 
davrida teshiladi. Metallarni presslashda zagotovkani zaruriy 
haroratgacha qizdirish va uni oksid pardalardan tozalash, 
konteyner, matritsa yuzalarini moylash masalalariga alohida 
ahamiyat berish lozim, chunki ish unumi, sarflanadigan 
quvvat, matritsa ko‘zining tez yeyilishi shularga bog‘liq. 69- 
rasm, e da presslash yo‘li bilan olinadigan buyumlarga 
misollar keltirilgan. Shuni qayd etish zarurki, bu usul 
prokatlashga nisbatan aniq murakkab proffilarni samarali 
ishlashga imkon beradi, lekin bu afzalligi bilan birga 
asbobning ko‘p yeyilishi, metall chiqindining ortiqligi kabi 
kamchiliklari bor. 
XXIV
 
BOB. METALLARNI BOLG‘ALASH