O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

3.
 
Ikki opokada qolip tayyorlash. 
Ikki opokada qolip 
tayyorlashda ketma-ket bajariladigan ishlar bilan tanishib 
chiqaylik. 
36-
 
rasm. 
Shablon yordamida qolip tayyorlash sxemasi: 
1 – podpyatnik; 2 – shpindel; 3 – planka; 4 va 6 – shablon; 
5 – mahkamlash vinti. 

---

37-
 
rasm. 
Quyma zagotovkasini tayyorlash: 
a – detal chizmasi; b – zagotovka chizmasi; d – model; 
e – sterjen yashigi; f – sterjen. 
37-
rasm, a da keltirilgan po‘lat shesternya quymasidan 
bir necha dona olish talab etilsin, deylik. Bunday quymalarni 
tayyorlashdan avval uning chizmasidan, materiali, shakli, 
o‘lchamlari, yuza g‘adir-budurlik sinflari va boshqa 
ko‘rsatkichlari bilan tanishib chiqiladi. 
Bunday quyma qolipini qo‘lda qumli gil materiallaridan ikki 
opokada tayyorlash texnika-iqtisodiy jihatdan foydali bo‘lsin 
deylik. Buning uchun dastavval 
zagotovka 
eskizini 
chizamiz (37-rasm, b). Metallni qolipga sovib qotishida 
kirishuv 
qiymati 
va 
quymani 
mexanik 
ishlovlarga 
beriladigan yuzalar qo‘yimi hisobga olinib, ular hisobiga 
quyma tashqi o‘lchamlari kattalashtiriladi, teshik esa 
kichraytiriladi. Keyin esa quyma zagotovka chizmasi asosida 
model (qolip qolipi), sterjen yashigi (sterjen qolipi), qolipga 
metallni kirituvchi quyish tizimini model elementlari, 
o‘lchamlari aniqlanib, chizmalari chiziladi (37-rasm, d) va 
chizmalar bo‘yicha sifatli quruq yog‘ochdan ular 
tayyorlanadi. Model, sterjen yashik quyish tizimini modellari 
tayyorlangach, keyin qumli gil materiallardan qolip 

---

tayyorlashga o‘tiladi. 
38-
rasmda (sxematik tarzda) quyma qolipini tayyorlash 
operatsiyalari keltirilgan: 
l. Qoliplash yeri tekislangach, brusoklar qo‘yilib unga 
model taglik taxtasi (1) gorizontal qilib qo‘yiladida, ustiga 
oziqlantirgich modeli 2’ li model (2) o‘rnitiladi (38rasm, a). 
2.
Model taglik taxtaga o‘rnitilgan pastki opoka (3) ga 
model kiritiladi. Keyin model sirtiga avval qoplama mate- 
rial, keyin uning ustiga to‘ldirgich qolip materiali solinib 
opoka to‘ldirilib, shibbalanadi. Ortiqcha material chizg‘ich 
(9)
bilan sidirib tashlanib, sim (4) bilan bir necha gaz 
chiqirish teshiklari (5) ochiladi (38-rasm, b). 
3.
Opoka taglik taxta bilan yopilib, 180° ga aylantirilib, 
tekis yerga qo‘yiladi-da, ustidagi model taxta olinadi. 
So‘ngra ta’minlagich modeli 2’ ga shlak tutkich modeli (7), 
unga esa stoyak modeli biriktirilib pastki opokaga ustki 
opoka (5) qo‘yilib, shtirlar (6) bilan mahkamlanadi. So‘ngra 
modellar sirtiga yupqa qilib qum kukuni sepiladi (38-rasm, 
d). 
4.
Ustki opoka ham xuddi pastkisi singari qolip materiali 
bilan to‘ldirilib, shibbalangach ortiqcha qolip materiali 
sidirilib, gaz chiqarish teshikchalari ochiladi (38-rasm, e). 
Keyin stoyak modeli bo‘ylab metall quyish kosachasi 
ochilib, stoyak asta-sekin qimirlatilib chiqariladi. Ustki 
opoka pastki opokadan ajratilib, 180° ga aylantirilib yerga 
quyiladi-da, undan shlak tutkich modeli ajratiladi. 
5.
Pastki opokadan model ta’minlagich modeli bilan 
birga asta-sekin qimirlatib ajratiladi (38-rasm, f). 
6.
Qolip bo‘shlig‘iga biroz kvars kukuni sepilib, sterjen 
(10)
o‘z joyiga o‘rnatiladi (38-rasm, g). 
7.
Ustki opoka pastki opokaga qo‘yilib, shtirlar bilan 
biriktiriladi. Shunday qilib olingan qolipga metall quyish 
mumkin. 

---

Qoida qolip tayyorlashda ish unumining pastligi, qolip 
materiallarining bir tekis zichlanmasligi, malakali ishchilar 
talab etilishi va boshqalar qoliplash mashinalarni yaratilishi 
va ulardan keng foydalanishni taqozo etdi. Mashinalarda 
qoliplar tayyorlashda og‘ir ishlarni mashina bajarib, bu 
qoliplarda olingan quymalar aniq o‘lchamli, tekis yuzali 
bo‘lib, mexanik ishlovlarga belgilangan qo‘l mehnati 
kamayadi va metall tejaladi.