O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

33-
 
rasm. 
Normal quyish tizimi:
 
1 – quyish kosachasi; 2 – stoyak; 3 – shlak tutqich; 4 – ta’minlash 
kanallari; 5 – vipor kosachalari; 6 – vipor stoyaklari. 
34-
 
rasm. 
Quyma olish sxemasi:
 
1 – quyma; 2 – quyish kosachasi; 3 – stoyak; 4 – shlak tutqich; 
5 – ta’minlagichlar. 

---

4
F
c 
 
Bu masalani yechish uchun metallning qolipga quyish 
solishtirma tezligi va quyish vaqti (y va t) larning qiymat- 
larini ayni quymaga tegishligini spravochniklardan olsak, 
unda у = 2 kg/sm2·s va 
t = 
60 s bo‘ladi. Endi yuqoridagi 
formula bo‘yicha 
F 
ning qiymatini hisoblaymiz: 
F 
=
Q
K
 
t 


t 
=
1000 
=
8
2
. 
2 

60 
So‘ngra 
F
sh
 
va 
F
s
 
qiymatlarni topamiz: 
ΣF
1
 : F
sh
 : F
s
 = 8 : (8 · 1,1) : (8 · 1,15) 
bu yerdan 
F
sh
 = 8 · 1,1 = 8,8 sm
2
 
F
s
 = 8 · 1,15 = 9,2 sm
2
 
Shuni qayd etish kerakki, 
F
sh
 
kesimi ko‘pincha trapetsiya 
shaklida olingani uchun uning kesim yuzini quyidagi 
formula asosida aniqlaymiz: 
F
sh 
=
a 
+
b 

h
, 
2 
bu yerda, 
a 
va 
b 
– trapetsiya asoslari; h – balandligi; 
a, b 
va 
h 
qiymatlar interpolatsiyalab topamiz, bunda 
b>a 
deb 
olinadi. 
Stoyak diametrini esa quyidagi formula bo‘yicha 
aniqlaymiz: 
d 
=

4 

9, 2 
=
3, 4
sm 
=
34 
mm
. 
3,14 
Quyma shakliga ko‘ra ikkita ta’minlagich olamiz. Unda 
har bir ta’minlagich kesimining yuzi 
F 
=
F

=
8 
=
4 
sm
2
=
40 
mm
2

2 
2 
bo‘ladi. 
Amalda hisoblash asosida aniqlangan o‘lchamlarning 
to‘g‘riligini quymalar olib sinab ko‘riladi, zarur bo‘lsa, 
o‘lchamlari biroz o‘zgartiriladi. 

---

Shuni ham qayd etish kerakki, ayniqsa, yirik quymalar 
olishda qolip bo‘shlig‘idan havo hamda gazlarni tashqariga 
chiqarishga va uni metall bilan to‘la to‘lganligini kuzatishga 
xizmat qiluvchi kanali ham quyish tizimiga kirib, unga vipor 
deb ataladi. Vipor soni va o‘lchamlari quymaning shakli va 
o‘lchamiga bog‘liq. Odatda oddiy shaklli mayda va o‘rtacha 
kattalikdagi quymalar olishda bitta, murakkab shaklli yirik 
quymalar olishda bir necha vipor kanallari qilinadi. Vipor 
kanali qolipning eng yuqori qismida olinib, uning diametri 
devori qalinligining 0,5–0,7 qismiga teng olinadi. 
Qolip ustiga o‘rnatiladigan ustama qolipga esa 
pribil 
deyiladi. Qolipdagi metallning hajmiy kirishuvida pribil 
qismidagi suyuq metall qolipni to‘ldirib turadi. Natijada 
asosiy qolipda hosil bo‘ladigan kirishuv bo‘shlig‘i ustama 
qolipga o‘tadi. Qolip asosiy qolip ustiga bo‘lgani uchun 
unga gazlar va metallmas qo‘shimchalar ham o‘tadi. 
Pribil shakli va o‘lchami shunday belgilanishi kerakki, 
undagi metall asosiy qolipdagi metalldan keyin qotsin. 
Quyma tayyor bo‘lgach, pribil metall kesib olinib, qayta 
eritish uchun yuboriladi. Keyingi vaqtlarda yuqorida 
ko‘rilgan qoliplardan tashqari uning bo‘shlig‘iga kiritila- 
digan aralashma moddalar, (masalan, bo‘rli birikmalar) dan 
foydalanilmoqda. Chunki bo‘rli birikmalar suyuq metall 
ta’sirida gazlar ajratib, bu gazlar metallga bosim berib, 
suyuq metall pribil qismidan quyma qolipga o‘tishini 
ta’minlaydi.