‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

y-cosa
b)
3.66-shakl.
o ‘qlaming o‘zaro kesishgan nuqtasi 
О
dan aylana uzunligi 
l=nd
ni 
o‘lchab qo‘yib, uni ham teng bo‘laklarga, o‘n ikki bo‘lakka bo‘lamiz. 
Hosil bo‘lgan 
I, II, III, ... XII
nuqtalardan 
Oy
o‘qqa parallel to‘g ‘ri 
chiziqlar o ‘tkazamiz. Aylanadagi 
1, 2, 3, ...
nuqtalardan 
Ox
o ‘qiga paral­
lel to‘g ‘ri chiziqlar chizamiz. Bu chiziqlar tegishli ravishda o‘zaro kesi­
shib, sinusoidaning 
I, II, III,... X II
nuqtalarini beradi. Topilgan nuqtalami 
lekalo yordamida ravon qilib tutashtirsak, tekis ochiq va ravon egri chiziq -
sinusoida hosil bo‘ladi (3.66-shakl, 
a).
Detal yoki asbobning chizmasini 
bajarish vaqtida sinusoida chiziladigan sirtda (3.66-shakl, 
b) AB
to‘lqinning uzunligi qiymatini, odatda, amplituda qiymatiga bog‘liq 
bo‘lmagan holda tanlanadi.
Kosinusoida. 
Kosinusning o ‘zgarishini tasvirlovchi egri chiziq kosi- 
nusoida deb ataladi, uning tenglamasi j=cosx: yoki _y=cosa. Bu egri 
chiziq sinusoida kabi yasaladi, lekin sinusoidaga nisbatan chorak davr, 
ya’ni 90° ga surilgan bo‘ladi. Buni 3.66-shakl, 
a
da ko‘rish mumkin. 
Biror kattalikning sinus qonuni bo‘yicha o‘zgarishi garmonik tebranish 
deyiladi. Bunday tebranishga misol sifatida mayatnikning tebranishi, 
elektr tarmog‘idagi kuchlanishning tebranishi, tebranma konturida tok va 
kuchlanishning o‘zgarishi va boshqalami keltirish mumkin. Sinusoidal 
tebranishlarga yana bir misol - tovush (havoning garmonik tebranishi).

---

Biroq kamdan-kam hollarda «sof tovush» 
- n —A
sin 
wit
tebranishga mos 
tovushni eshitishga muvaffaq bo‘linadi. Ko‘p hollarda bu kichik ampli- 
tudali tebranishlarga mos keluvchi qator boshqa tovushlanji (obertonlar- 
ni) ham eshitamiz. Cholg‘u asboblarining bunday tovushlari asosiy tonga 
(ohangga) o ‘ziga xos jilo - tembr beradi.