‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

В 
I
tegishli bo‘lgan yozuvning ostida yoziladi: 
M 2:l, Ml : l , M 5:l
va hokazo.
16- §. Yig‘ish chizmalarini tuzish
Yig‘ish chizmalari, odatda, yangi buyumlami loyihalashtirishda va 
mavjud buyumlaming o ‘ziga qarab tuziladi.
Yangi ishlab chiqariladigan buyumlaming yig‘ish chizmalari loyi- 
halanayotgan buyumlarga qo‘yilgan bir qancha texnik talablami (o‘l- 
chamlar, shakli, hisoblash natijasida olingan m a’lumotlar) va konstruktiv 
xususiyatlarini nazarda tutgan holda tuziladi.
Buyumlami yig‘ilgan holda tasvirlaydigan va ulami butlash va na- 
zorat qilishga oid m a’lumotlami o‘z ichiga olgan chizma 
y ig ‘ish chimasi
deyiladi.
Yig‘ish chizmalari konstruktiv yoki to‘la va qisqartirilgan turlarda 
bo‘ladi. Mashina va mexanizmning vazifasi, ishlash jarayoni, detallaming 
o‘zaro birikish va ulanish usullarini aniqlash, mashinani yig‘ish va de-

---

tallarga ajratib ish chizmalarini chizishni o ‘z ichiga olgan yig‘ish 
chizmasi 
konstruktiv
yoki 
to 'la y ig ‘ish chizmasi
deyiladi.
Qisqartirilgan yig ‘ish chizmalari
faqat buyumni yig‘ish uchun xizmat 
qiladi.
Buyumning o ‘ziga qarab yig‘ish chizmalarini quyidagi tartibda tuzish 
tavsiya etiladi;
1) buyum diqqat bilan o ‘rganib chiqiladi. Uning vazifasi, ishlash 
prinsipi, konstruktiv xususiyatlari aniqlanadi;
2) buyum yig‘ish birliklari va detallarga ajratiladi. Buyum tarkibiga 
kiruvchi barcha detallaming shakllari, elementlari, ulaming bir-biri bilan 
o‘zaro birikish usullari aniqlanadi;
3) buyum tarkibiga kiruvchi yig‘ish birliklari va barcha detallaming 
standartga muvofiq spetsifikatsiyasi tuziladi;
4) buyumning tarkibiga kiruvchi har bir detaining (standart detallardan 
tashqari) eskizi chizib chiqiladi;
5) buyumning asosiy va qo‘shimcha tasvirlar soni, ko‘rinishlari, 
qirqimlar va kesimlar joylari belgilanadi;
6) yig‘ish chizmasida qirqim standartga muvofiq bajariladi;
7) chizmaninng o ‘lchamlari, zarur hollarda detallami o ‘tqazish 
usullari ko‘rsatiladi;
8) buyum detallaming vaziyat raqamlari qo‘yiladi;
9) chizma taxt qilinadi. Standart bo‘yicha chizmaning kontur 
chiziqlari asosiy tutash chiziqlari bilan, asosiy yozuv, spetsifikatsiya, 
bichim hoshiyasi yo‘g ‘onlashtirilib chizib chiqiladi. Detallaming bir- 
biriga tegib turgan joylarida tirqish bo‘lmasa, bitta kontur deb qaraladi 
va chiziqlaming yo‘g ‘onligi o‘zgartirilmasdan, bir xil yo‘g‘onlikda 
chiziladi.
Yig‘ish birikmasi bilan tanishtirib chiqilgandan keyin detallami ajratib 
olib, har birining eskizi chizib chiqiladi. Shunda har bir detal to ‘g ‘risida 
to‘liq tushuncha hosil bo‘ladi, shunda buyumning yig‘ish chizmasini 
tuzish osonlashadi.
Yig‘ish chizmasini chizishni boshlashdan oldin uni nechta ko‘ri- 
nishlarda tasvirlash, qanday qirqimni bajarishga oid m a’lumotlami aniq- 
lashga to‘g ‘ri keladi.
Buyumning gabarit o‘lchamlari yordamida u chizma formatiga joy- 
lashtiriladi va dastlab buyumning korpusi hamma ko‘rinishlarda chiziladi.

---

Keyin shu korpusga yondosh detallar barcha ko‘rinishlarda chiziladi. 
Yondosh detallaming bir-biriga kirib turishini chizmada tasvirlashda ular 
orasida tirqishning bor-yug‘ligiga e ’tibor beriladi. Yig‘ish chizmasini 
chizib bo‘lgandan keyin kerakli qirqim, qo‘shimcha ko‘rinish, kesim va 
boshqalar bajariladi.
Yig‘ish chizmalarida standart tomonidan yo‘l qo‘yilgan shartliliklar 
va soddalashtirilishlardan foydalaniladi (11.35-shakl).