‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

b),
yoxud silindr (11.55-shakl, 
d)
ko‘rinishlarda bo‘ladi. Silindrik, teshikli 
chambaraklar shpindelga shponka yoki vintlar yordamida biriktiriladi. 
Chambaraklar standartga muvofiq uch turga boiinadi. 11.56-shaklda 
uning ikkita turi ko‘rsatilgan.

---

O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar
1. Asosiy ishlab chiqarish buyumlariga nimalar kiradi? Yordamchi 
ishlab chiqarish buyumlariga-chi?
2. Yig‘ish birliklari tarkibiga nimalar kiradi?
3. Eskiz nima? Ish chizmasi-chi?
4. Spetsifikatsiya nima? U qanday to‘ldiriladi?
5. 0 ‘quv chizmalari va hujjatlari qanday belgilanadi?
6. Yig‘ish chizmalari qanday tuziladi? Ularda qirqim qanday baja- 
riladi?
7. Yig‘ish chizmalarida qanday shartlilik va soddalashtirishlar 
mavjud?
8. Buyumning yig‘ish chizmalari qanday tartibda o ‘qiladi?
9. Yig‘ish chizmalarida qanday armaturalardan foydalaniladi?
10. 11.57-shakldagi birikuvchi 
A, В va С
detallaming nomini
1. 0 ‘qituvchining taklifiga binoan buyumning yig‘ish chizmasi 
o ‘qilsin.
2. Buyumning yig‘ish chizmasidan uning detallari ajratib chizilsin.
aniqlang.
Mashqlar
Test
Yig‘ish chizmasida nechta detal mavjud (11.57- shakl) ? 
A. 3 ta. 
B. 6 ta. 
C. 5 ta. 
D. 4 ta.
С В

---

XII bob. SXEMALAR
l-§ . Umumiy tushunchalar
Sxema loyihaga oid grafik hujjat bo‘lib, unda buyum qismlarining 
tarkibi vaular orasidagi bog‘lanishlar ko‘rsatiladi. Buyumlami loyihalash, 
sozlash, nazorat qilish, tuzatish va ulardan foydalanish hamda mexanizm, 
asbob, moslama, inshoot va hokazoning harakat (ish) jarayonida ketma- 
ketligi sxemalarda tushuntirib beriladi.
Sxemalar mashina va mexanizmlaming vazifasiga ko‘ra harakat 
jarayonlarini aniqlash, ulami ishga sozlash va to‘g‘rilash hamda o‘ma- 
tishda qoilaniladi. Shunday qilib, buyum qismlarini va ular orasidagi 
bog‘liqlikni shartli belgilar bilan tasvirlovchi konstruktorlik hujjati 
sxema deyiladi.
Barcha sxemalar standart talabi bo‘yicha chiziladi. Ular, asosan, to‘g ‘ri 
burchakli proyeksiyalarda bitta ko‘rinishda yoyilgan holda chiziladi. 
Zamr boiganda aksonometrik proyeksiyada ham chizish mumkin.
Sxemalar masshtabga rioya qilmasdan chiziladi. Standart detallar 
uchun chizmalarda yozma tushintirishlar berilmaydi, ammo standart 
bo‘lmagan detallarga yozma tushintirishlar berlishi shart.
Sxemalarda mashina hamda mexanizmlaming yig‘ma birikmalari 
yaxlit tasvirlanadi va ular sxema elementlari deyiladi. Buyumlarga nasos, 
podshipnik, mufta va shu kabilar kiradi.
Sxemalarda buyumlarga kirmaydigan elementlar buyum uchun xiz- 
mat qiladigan bo‘Isa, ular ingichka shtrix-punktir chiziqlar bilan tas­
virlanadi. Lekin uning joyi va bajaradigan ishi tushuntirish matni orqali 
ifodalanadi.
Standart tomonidan quyidagi atama va ta’riflar yetakchi tasnifli 
guruhlarda belgilangan.
1.