‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

a)
b)

---

Buyumning chizmalari alohida standart tomonidan belgilangan bi- 
chimlarda chiziladi. Agar barcha zarur bo‘lgan tasvirlar bitta bichimga 
joylashmasa, chizmani bir necha bichimda bajarish mumkin. Bir nechta 
bichimlarda bajarilgan chizma tasvirlarini shunday joylashtirish kerakki, 
ular birgalikda ko‘rilganda tasvirlaming o‘zaro joylashishi qulay bo‘lsin.
Chizmalarda asosiy yozuvlar va uning qo‘shimcha yozuvlari, shu- 
ningdek, spetsifkatsiyasidagi so‘zlar to‘liq qisqartirilmagan holda yozi- 
lishi kerak. Faqat standart tomonidan qabul qilingan so‘zlami qisqartirib 
yozish mumkin. Chizmalardagi boshqa yozuvlar va ilovalar (qiyalik, ko- 
nuslik va o ‘lchamlami ko‘rsatuvchi yozuvlardan tashqari) asosiy yozuv- 
larga parallel holda yoziladi.
7-§. Detallaming ish chizmalari
0 ‘zDSt 2.109:2003 ga muvofiq ishlab chiqarishda har bir detal uchun 
alohida ish chizmalari bajariladi. Detaining ish chizmasida tasvirlar soni 
(ko‘rinishlari, qirqim, kesim chiqarish elementlari) iloji boricha kam 
bo‘lishi, lekin ular detaining shakli, o‘lchamlari va boshqa parametrlari 
to‘g‘risida to‘la tassavur berish lozim.
Detaining ish chizmalarida uni tayyorlashda va nazorat qilishda za­
rur bo‘lgan o‘lchamlari va chekli chetga chiqishlari, sirtning g‘adir- 
budurligi, materiali va tayyor detalga yig‘ish oldidan qo‘yiladigan boshqa 
texnikaviy talablar bo‘lishi kerak.
Konstruksiyasi juda sodda bo‘lgan detallar chizmalarining tasvirini 
bitta bosh ko‘rinishda tasvirlashga yo‘l qo‘yiladi (11.21-shakl, 
a, b).
a)

---

Quyidagi hollarda detallarga ish 
chizmalari tuzish shart emas:
- fason yoki sortament mate- 
riallaridan to‘g ‘ri burchak ostida, 
list materialidan aylana yoki to‘g‘ri 
burchak perimetri bo‘yicha qirqish 
yo‘li bilan tayyorlangan va keyin- 
chalik ishlov berilmaydigan detallar 
uchun;
- ajralmaydigan birikmalaming 
detallari uchun;
- shakli va o‘lchamlari (uzunligi, 
egish radiuslari kabilar) o ‘matilgan 
joyida aniqlanadigan, donalab ishlab 
chiqariladigan 
buyum 
detallari 
uchun.
Detallar egish, cho‘zish va bosh­
qa usullar bilan tayyorlanganda 
ish chizmasidagi tasvirlar uning shakli va o‘lchamlari to‘g‘risida to‘la 
tasaw ur bera olmasa, u holda chizmada bu detaining to iiq yoki qismi 
yoyilmasini chizib ko‘rsatish lozim (11.22-shakl). Bu yoyilmada faqat 
detalda ko‘rsatishning iloji bo‘lmagan o‘lchamlar qo‘yiladi va tasvir 
ustiga «
Yoyilma
» deb yozib ko‘yiladi.
Chizmaning yaqqolligini buzmasdan detal ko‘rinishida uning yoyil­
masini joylashtirib ko‘rsatish mumkin (11.23-shakl). Bunday hollarda 
yoyilma to‘g‘risida hech qanday yozuv yozilmaydi.
Prujina turidagi detallaming boshlang‘ich shakli o ‘zgartirilgandan 
so‘ng bu holat ingichka ikki nuqtali shtrix-punktir chiziq bilan tasvirlanadi 
(11.24-shakl) va o‘lchash zamr bo‘lgan elementlaming o‘lchamlari shu 
tasvirga qo‘yiladi.
Batamom tayyorlangan buyumda uchlarini ishlatish va ta’mirlash 
nuqtayi nazardan saqlab qolish talab qilinsa, standart bo‘yicha zarur 
o‘lchamlari va boshqa m a’lumotlari ko‘rsatilgan holda tasvirlanadi 
(11.25-shakl,