Berdaliyeva maloxatxonning

“... o‘zlikni anglash, milliy ong va tafakkurning 
ifodasi, avlodlar o‘rtasidagi ruhiy-ma’naviy bog‘liqlik til orqali namoyon bo‘ladi”
8
. 
Boshlang‘ich ta’limda ona tilining vazifasi bolaning nutqiy ko‘nikmalarni norma 
asosida shakllantirishdan iboratdir. Buning uchun bolada fikrni ifodalash malakasini 
oshirish, lug‘aviy birliklar zahirasini ko‘paytirib borish, so‘zlarni o‘zaro biriktirish, gap 
tuzishga o‘rgatish va shu bilan birga, o‘z fikrini yozma shaklda to‘g‘ri yozishga 
o‘rgatishdan iborat bo‘ladi. 
8
I.Karimov. “Yuksak Ma’naviyat – yengilmas kuch”. Toshkent. “Ma’naviyat”, 2008, 83-b. 

---

5 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining lug‘at ustida ishlash jarayonida lug‘aviy 
ko‘nikmalarini shakllantirishning nazariy asoslari 
So’z tilning ma’no bildiradigan asosiy birligi hisoblanadi. Gapdagi so’z va so’z 
birikmaslari aniq narsalarni, mavhum tushunchalarni, hissiyotni ifodalab keladi. Tilda 
mavjud bo’lgan barcha so’z va iboralarning yig’indisini birlashtirib 
lug’at tarkibi
yoki 
leksika
deb atash maqsadga muvofiqdir. Leksikologiya o’zbek tilining lug’at tarkibini 
o’rganadigan bo’lim hisoblanadi. Leksikologiya lug’at tarkibidagi so’zlarning nutqda 
ma’no ifodalash xususiyati, qo’llanish faolligi, boyib borishi, ba’zi so’zlarning eskirib, 
iste’moldan chiqib ketishi, ma’no ko’chish hodisasi kabilarni o’rganadi. Aynan shuning
uchun ham leksikologiya lug’at ustida ishlash metodikasining lingvistik asosi bo’lib 
hizmat qiladi. 
Har qanday nutqiy bayon grammatik jihatdan o’zaro bog’langan, mazmunga mos 
so’z va so’z birikmalarining ma’lum izchillikda joylashtirilishidan tuziladi. Insonning 
so’z boyligi qanchalik boy va rivojlangan bo’lsa, uning nutqi ham shunchalik boy 
bo’ladi; o’z fikrini aniq va ifodali bayon etishi uchun imkoniyat yaratiladi. Shu sababli 
lug’atning boyligi, xilma-xilligi, harakatchanligi metodikada nutqni muvaffaqiyatli 
o’stirishning muhim sharti bo’lib hizmat qiladi. 
Hozirgi o’zbek adabiy tili juda katta lug’at boyligiga egadir. Besh jildlik «O’zbek 
tilining izohli lug’ati» da 80000 dan ortiq so’z va so’z birikmasi berilgan bo’lib, bular 
umumiy qo’llaniladiganlaridir. Bunga o’zbek tilida nashr etilgan turli terminologik 
lug’atlarda, o’zbek tili sinonimlari, antonimlari, frazeologik lug’atlarida va turli izohli 
lug’atlarda berilgan so’zlar qo’shilsa, lug’at boyligi yana ming-minglab oshadi. 
Bulardan tashqari, juda ko’p so’zlar ko’p ma’noni bildirishi ham bizga ma’lum. 
Masalan, izohli lug’atda birgina bosh so’zining 40 dan ortiq asosiy va frazeologizm 
bilan bog’langan ma’noda ishlatilishini ko’rishimiz mumkin

---

6 
Boshlang’ich sinflarda dars jarayonida nutq o’stirishning muhim vazifalaridan 
biri lug’at ustida ishlashni yaxshilash, tartibga solish, uning asosiy yo’nalishlarini 
ajratish va asoslash, o’quvchilarning lug’atini boyitish jarayonini boshqarish 
hisoblanadi. 
Boshlang’ich sinflarda lug’at ustida ishlash metodikasi to’rt asosiy yo’nalishni
o’z ichiga oladi: