Бизнес вa тaдбиркорлик олий мaктaби

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-расм: Ишга жойлашишнинг легитимлигидаги норасмий секторидаги 
бандлар 
1
Қаландар Абдераҳмонов “Меҳнат иқтисодиёти назария ва амалиёт” дарслик 2019йил 252 бет 

---

386 
 
2-расм: Иқтисодиётнинг норасмий секторидаги бандлар 
 
Иқтисодиётнинг норасмий секторида меҳнат билан банд бўлганлар 
жумласига солиқ органларида ҳисобга турмаган 2-расмдаги шахслар киради: 
2019 йилда норасмий бандларнинг иқтисодиёт тармоқлари бўйича энг кўп 
улуши улгуржи ва чакана савдога 17,8 фоиз; қурилишга 17,3 фоиз; саноатга 
14,2 фоиз; қишлоқ, ўрмон ва балиқ хўжалигига 10,9 фоиз тўғри келган. 
Норасмий секторда бандларнинг мақоми бўйича катта қисмини 
вақтинчалик бир марталик ва мавсумий ишларни бажарувчилар 21,5 фоиз, 
рўйхатдан ўтмасдан ва тегишли рухсатномасиз фаолият кўрсатаётган 
тадбиркорлар 18,7 фоиз, деҳқон хўжаликларидаги бандлар 18,3 фоиз ва 
республикадан ташқарига четга ишлашга кетганлар 30,3 фоизни ташкил 
қилган. 
Иқтисодиётнинг расмий секторида меҳнат билан банд бўлганлар сони 
давлат статистика ҳисоботи, давлат ижтимоий суғурта бадали тўловчиларнинг 
давлат солиқ ҳисоби ҳамда Ўзбекистон Республикаси Бандлик ва меҳнат 
муносабатлари вазирлиги маълумотлари бўйича аниқланади
1
. 
Норасмий секторни ва камбағалларнинг даромадини ошириш учун 
қуйдаги таклифлар мавжуд. Норасмий сектор ва камбағалларга асосланган 
макроиқтисодий сиёсат, кредит имконятларини кенгайтириш, расмий сектор 
билан алоқларини кучайтириш, таълим ва малакани ошириш, норасмий 
секторга оид қонун ва ҳужжатларни шакллантириш ва тиббий суғуртани 
полицини ташкил қилиш лозим. 
Макроиқтисодий сиёсат норасмий секторга таъсир қилади ва таъсирини 
баҳолаш зарур бўлади. Расмий ва норасмий секторлар фаолиятини таъсирини 
баҳолаш учун статистик маълумотлар зарур бўлиб бунда анкета сўровнома 
орқали амалга оширилади. Макроиқтисодий сиёсий ёндашув расмий ва 
1
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2017-йил 22-декабрьдаги 1011-сонли қарори. 

---

387 
норасмий секторлардаги корхона ҳамда меҳнат билан бандлар учун 
имтиёзларни мувозанатлаштиришга интилиш лозим.
Норасмий секторни легаллаштириш учун асосан шаҳар ва туманларда 
қонунийлаштириш чора тадбирлари билан боғлиқ ва камбағалликни 
қисқартиришда барқарор иш ўринлари ҳамда расмий иш ўринларини 
кўпайтиришни ташкил қилиш лозим. Қонун ва ҳуқуқий-норматив ҳужжатлар 
норасмий секторни ривожлантиришга ва камбағалликни қисқартиришга 
таъсир қилади.
Норасмий сектор ва камбағаллик иштирокчилари келажакда касаллик, 
ногиронлик, қарилик ва ишсизлик нафақаларини яъни ижтимоий ҳимояга эга. 
Ривожланган мамлакатларда тиббий суғурта полици бўлгани каби 
мамлакатимизда ҳам ҳар бир инсон учун тиббий суғурта полицини ташкил 
қилиш лозим. Бу тиббий суғуртада ҳар бир инсонинг ижтимоий-иқтисодий 
тавсифлари орқали меҳнат ресурсларининг фаол ва нофаол қисмини аниқлаш, 
расмий ва норасмий секторда фаолият олиб боришини аниқлайди. 
Камбағалларнинг тиббий суғуртадан фойдаланиги албатта тиббий кўрик 
ҳаражатларини тежайди. Рақамли иқтисодиёт ривожланаётган шароитида 
тиббий суғурта дастури орқали аҳолининг таркибий белгилари билан 
тақсимланиши ҳамда ўзгарувчан тавсифлар тоифасига асосланиб 
белгиланади. Тиббий суғурта полици бўлмаган аҳоли тиббий кўриклардан 
ўтиши тақиқланиши лозим.