Ichki kasallikiar

17 -ra sm .
A r t e r i a l b o s i m n i oM c h a sh .
puls ushlab topiladi va shu joyga fo nendoskopni qattiq bosm asdan 
zich qilib q o ‘yib eshitiladi. Manjetaga asta-sekin havo beriladi, eshitib 
k o ‘riladi va tovushlar y o ‘q o lganda n keyin sim ob ustuni yana 30— 
40 m m .ga k o ‘tariladi. Bu vaqtga kelib, m anjeta arteriyani b a ta m o m
bosib q o ‘yadi. Ballondagi vintcha biroz ochiladi va m anjetadagi 
sim ob sathi unchalik tez pasaym aydigan qilib, havo chiqariladi, 
ayni vaqtda m anjetada bosim kam ayib boradi. Diqqat bilan quloq 
solinadi. M anjetadagi bosim arteriyadagi q o n bosim idan salgina 
pasayishi bilan q o n arteriyaning bosilgan joyidan o ‘tish imkoniga 
ega b o i a d i va birinchi tovushlar — to n la r paydo b o i a d i .
T o n paydo b o l g a n vaqtdagi bosim sistolik (m aksim al) bosim 
deyiladi. U sistola vaqtida qonning arteriya devorini bosishi natijasida 
vujudga keladi.
Shkalaga qarab, shu bosim qayd qilinadi. Arteriya b irm u n c h a
bosilib tu ra r ekan tovushlar avvaliga tonlar, keyin shovqinlar va 
yana tonlar eshitilib turadi. Arteriyaga m anjetadan tushadigan bosim 
t o ‘xtashi va uning b o ‘shlig‘i b a ta m o m tiklanishi bilan tovushlar 
y o ‘qoladi. T o n la rn in g y o bqolish vaqtidagi bosim diastolik (m in i­
mal) bosim deb qayd qilinadi, bu q o n n in g diastola vaqtida arteriya 
devoriga koTsatadigan bosimdir. O l c h a s h n i 2—3 m inut oralatib 
yana takrorlash va uch m arta o l c h a s h d a hosil b o l g a n eng kichik
159

---

raqam lam i olish kerak. 0 ‘lchashlar orasidagi m uddat ichida manjeta 
yechilm aydi, biroq u n d a n havo b a ta m o m c hiqarib yuboriladi.
Bosim kasr k o ‘rinishida yozib boriladi. Suratda — sistolik bosim, 
maxrajda esa diastolik bosim yoziladi. N orm al arterial bosim yoshga, 
tashqi muhit sharoitlariga, nerv va jismoniy ish darajasiga va h.k.larga 
qarab o ‘zgarib turadi.
SogMom o d a m d a sistolik bosim o ‘rta hisobda 120 m m sim ob 
ustuniga teng b o ‘lib, 110 d a n 130 m m .g a c h a o ‘zgarib tu ra d i, 
diastolik bosim 70 m m bo ‘lib, simob ustunining 60 dan 80 m m .g a c h a
o ‘zgarib turadi (ayrim bir adabiyotlam i ko ‘rsatmasi b o byicha sharoit 
o ‘zgarishi bilan m aksimal bosim 160 m m sim ob ustunida, m in i­
mal bosim 90 m m .d a n oshmasligi kerak). T u rli-tu m a n kasalliklarda 
arterial bosim o ‘zgarib m e ’y o rdan oshib ketishi (gipertoniya) yoki 
pasayib ketishi (gipotoniya) m u m k in . B unda sistolik bosim 200— 
250 m m sim ob ustuni va b u n d a n yuqori boNadi, diastolik bosim 
esa 120— 160 m m sim ob ustuniga chiqadi.
G ip o to n iy a kollaps va shokda, yuqum li kasalliklarda, bronza 
kasalligida va b a ’zi bir boshqa kasalliklarda kuzatiladi.