Ichki kasallikiar

4 .2 5 . M e ’daning sekretor funksiyasini sinov
nonushtasidan keyin tahlil qilish
M e 'd an in g sekretor funksiyasini aniqlashda b e m o r m e ’da shirasi 
ajralib chiqishi uchun tekshirishdan oldin m a ’lum t a ’sirlovchi ovqat 
yeyishi kerak. B oas-Evaldning sinov nonushtasi keng tarqalgan 
qitiqlagich boNib, u 50 g suvi qoch g a n oq n o n yoki sirti ajratib 
olingan yog‘siz bulka va 400 ml suv yoki xona haroratidagi u n c h a
shirin b o 4 m a g a n c h o y d a n iborat. B e m o r sinov n o n u s h ta s in i 
10 m in u t da vom ida tanovul qilishi kerak. Sinov n o nushtasidan 
keyin o rad a n 45 m inut o ‘tgach, zond kiritilib, m e 'd a d a g i barcha 
narsalar tashqariga chiqariladi. B unda m e ’dad a n c h iqqan narsaning 
m iqdori, rangi, b u lkaning qanchalik m aydalangani, hidi, shilliq 
va turli a ralashm alarning borligiga aham iyat beriladi.
M e 'd a ichidan c h iq a rib o lingan suyuqlik m iq d o ri, o d a td a , 
100— 120 m l .d a n o s h m a y d i. A g a r m e ’d a d a n k o ‘p m i q d o r d a
suyuqlik chiqqan b o l s a , bu yo gipersekretsiyani yoki m e ’da ichidagi 
narsaning o ‘n ikki ba rm oqli ichakka o ‘tishi sekinlashganini k o ‘r- 
satadi. Buning haqiqiy sababini aniqlash u c h u n m e ’da ichidan o lin ­
gan suyuqlik darajalarga b o ‘lingan idishga solinib, 1 soat q o byib 
qo'yiladi. S hundan so‘ng tig‘iz c h o ‘km aning suyuqlik qolgan qismiga 
b o i g a n nisbati aniqlanadi. M e ’yorda c h o ‘km a m e 'd a d a n olingan 
narsalarning 30—50 
%
ini tashkil qiladi. Agar c h o ‘k m a a n c h a k o ‘p 
b o i i b , 70 —80 % ini tashkil qilsa, bu hoi m e ’dadagi narsalar
90

---

evakuatsiyasi susayganini k o ‘rsatadi, agar c h o lk m a kam b o ‘lib, 
15—20 % ni tashkil qilsa, bu hoi ovqat gipersekretsiyasidan dalolat 
beradi. M e 'd a ichidan olingan suyuqlik m iqdori kam , m asalan, 
30—40 ml b o ‘lsa, bu hoi ularn in g o ‘n ikki b a rm o q li ichakka 
evakuatsiyasi tezlashganini yoxud m e ’da shirasi sekretsiyasining 
kam ayganini ko ‘rsatadi.
M e 'd a ichidan olingan suyuqlikning rangi m e ’yorda och-sariq 
loyqa suyuqlikdir. Agar unga o ‘t aralashgan b o l s a , m e ’da shirasi 
kislotaliligi norm al holda b o l g a n d a u yashil, axiliyada esa sariq 
rangga ega b o i a d i . M e 'd a ichidagi suyuqlikda q o n b o i s a , uning 
rangi qizil yoki q ora-jiga rra ng b o i a d i va b u rang undagi qon 
m iqdori h a m d a m u h itn in g nordonligiga b o g i i q b o i a d i .
M e ’da ichidagi suyuqlik m e ’yorda nordonroq hidga ega. M e ’dada 
achish jara yoni kechayotgan hollarda u n d a m o y va sirka kislotasi 
b o i g a n d a , u kuygan yog1 yoki sirka hidini beradi. Sassiq hid 
oqsillarning m e ’d a d a chirishidan dalolat beradi, bu hoi ovqat ning 
m e ’dada uzoq vaqt turib qolishi va unda xlorid kislotaning boimasligi 
tufayli ro ky beradi. A m m ia k hidi urem iyada, aseton (ivitilgan olma) 
hidi esa diabetda к о кр.
Bulkaning m aydalanish darajasi m u h im aham iyatga ega. M e ’da 
shirasida xlorid kislotasi va pepsin m iqdori n o rm a l yoki yuqori 
b o i s a , m e ’dadagi narsa bir xildagi b o i q a ko'rinishiga ega b o i i b ,
b u lkaning yaxshi m aydalanganligini k o ‘rsatadi. Xlorid kislotasi 
m e ’da shirasida kam m iq d o rd a b o i s a yoki b o i m a s a , m e ’dadagi 
n a rs a d a y o m o n m a y d a l a n g a n b u l k a n i n g b o i a k l a r i k o ‘rinadi. 
M e ’d a d a g i s u y u q li k n i k im y o v i y t e k s h i r i s h u n d a g i u m u m i y
kislotalilikni, erkin va b o g i i q xlorid kislotasi, sut kislotasi, p e p ­
sin m iqdorini va yashirish q o n borligini a n iqlashdan iborat.
U m u m iy k is lo ta lilik n i a n iq la sh d a
s t a k a n c h a g a m e ’d a n i n g
sentrifugalangan va filtrlangan suyuqligidan 10 ml olinib, unga 
nordon muhitda rangsiz qoladigan, ishqorli m uhitda esa pushti rangga 
b o 'yaladigan fenolftaleinning spirtdagi 1 % li eritm asining 1—2 
tomchisi indikator sifatida q o ‘shiladi. S o kng aralashtirib turib, natriy 
i s h q o r n i n g d e t s i n o r m a l e r i t m a s i t u r g ' u n p u s h t i r a n g h o sil 
b o 'l g u n c h a b y u r e tk a d a n tom iziladi va bu hoi tekshirilayotgan 
suyuqlikning n o r d o n reaksiyasi t o l a neytrallashganini ko'rsatadi. 
Byuretkadagi darajalarga qarab sarflangan natriy ishqorning miqdori 
a n iq l a n a d i . U m u m i y kislotalilikni 100 ml m e ’da suyuqligini 
n e y tr a ll a s h u c h u n z a r u r b o ‘lgan n a tr iy ish q o ri d e t s i n o r m a l
eritm asining kub santim etrli raqami bilan ifodalash qabul qilingan.
91

---

Aytaylik, 10 ml m e ’d a suyuqligi filtratdagi b a rc h a n o r d o n
faktorlarni neytrallash u c h u n natriy ishqorning 5,2 detsinorm al 
eritmasi sarflangan, b u n d a u 100 ml.ga o ‘n m arta ko ‘p, y a ’ni 52 ml 
sarflanishi kerak. D em ak, ayni holda u m u m iy kislotalilik 52 ga teng. 
M e ’yorda m e ’dadagi suyuqlikning u m u m iy kislotaliligi 6 0 —40 ga 
teng. 40 d a n past b o ‘lgan raqam lar kislotalilikning pasaygan ini 
(gipoasiditas), 60 d a n yuqorisi esa u n in g oshganini (giperasiditas) 
ko‘rsatadi.
X lorid kislotaning sinov n o n u s h ta s i oqsillari bilan b o g ‘liq 
b o ‘lm agan qismi erkin xlorid kislota deb ataladi. Erkin xlorid 
kislotani aniqlashda m e ’da suyuqligining 10ml fi It rati stakanchaga 
quyiladi. 2—3 to m c h i d im e tila m id o a z o -b e n z o ln in g 0,5 % suvdagi 
eritmasi indikator sifatida q o ‘shiladi. Bu indikator mavjud b o l g a n d a
erkin xlorid kislota tutuvchi suyuqlik o c h qizil rangga b o ‘yaladi. 
S o ‘ng erkin xlorid kislotaning t o ‘liq neytrallanganini k o ‘rsatuvchi 
zarg‘aldoq rangga kirguncha natriy ishqorning detsinorm al eritmasi 
t o m c h ila b q o ‘shiladi. Titrlash u c h u n sarflangan natriy ishqorning 
kub santim etrdagi m iqdori 10 ga k o lpaytiriladi. O lingan son erkin 
xlorid kislota m iqdorini ko ‘rsatadi. M e ’yorda Boas-Evaldning sinov 
n o n u s h ta s id a n keyin ajralgan erkin xlorid kislotaning m iqdori 
40 —20 ga teng. Erkin xlorid kislotaning b o im a s lig i anatsiditas 
deb ataladi.
A g a r m e ’d a d a n c h iq a rib o lin g a n s u y u q lik d a xlorid kislota 
borligini tez aniqlash z a ru r b o i s a , sifat reaksiyalardan fo y d a ­
laniladi: 1) qizil q o g ‘ozga m e ’da suyuqligidan bir n e c h ta to m c h i 
tomiziladi. Xlorid kislota bor b o i s a , qizil qog‘oz k o ‘karadi; 2) m e ’­
daning tekshirilayotgan suyuqligining b ir n e c h a tom c hisi shisha 
tay o q c h a bilan p re d m e t oynasiga olib q o ‘yiladi va unga bir to m c h i 
d im e tilam id o az o -b en z o ln in g 0,5 % li spirtli eritmasi q o ‘shiladi. 
Erkin xlorid kislota mavjud boNgan hollarda u qizil rangga, b o ‘l- 
m aganda esa zarg‘aldoq rangga kiradi.
Xlorid kislotaning sinov n o n u sh ta si oqsillar yoki p a rc h a la - 
nayotgan o ‘sma, ekssudat oqsillari va boshqalar bilan bog‘liq qismi 
b o g ‘langan xlorid kislota d e b ataladi.
BogMangan xlorid kislota m iqdorini aniqlash u c h u n stakanchaga 
m e ’daning filtrlangan suyuqligidan 10 ml olinib, u nga 2—3 tom chi 
1 % li n o rd o n alizarinsulfon natriyning suvdagi eritmasi (indikator)
92

---

q o ‘shiladi va tom chilab natriy ishqorning detsinorm al eritmasi bilan 
nordon alizarinsulfat natriyning sariq rangi binafsharangga o ‘tguncha 
titrlanadi.
Aytaylik, 10 ml m e ’da suyuqligini titrlash u c h u n 3 ml natriy 
ishqori ketdi, b u n d a 100 ml.ga 30 ml ketishi kerak. S h u n d a y qilib, 
barcha kislotalarni bog‘lash u c h u n (bog‘langanidan tashqari) 30 ml 
natriy ishqori kerak. D e m a k , agar u m u m iy kislotalilik, masalan, 
52 ni tashkil qilgan b o i s a , u h o ld a b o g i a n g a n 52—3 0 = 2 2 ga 
te n g b o i a d i . M e ’da suyuqligidan erkin yoki b o g i a n g a n xlorid 
kislota, s h u n in g d e k , p e p s in h a m b o i m a s a , b u n i axiliya d e b
yuritiladi.