Ichki kasallikiar

n.vagus
(sa yyor n erv) h a m d a k o ‘krak 
a o r ta s in in g chigali vositasid a in n erv a tsiy a qilinadi.
M e'd a -
h a z m k a n a lin in g e n g k e n g a y g a n joy i b o i i b , q o rin
b o ‘s h l i g 1 n i n g y u q o r i q i s m i d a j o y l a s h g a n . M e ’d a n i n g u z u n lig i
16— 24 s m , kengligi 12 s m b o l a d i . ( T r t a h is o b d a 3 — 3,5 litr h a jm g a
ega (2 2 - ra s m ).
M e ’d a shakli n o k k a , kim yoviy lab o ra toriyalarda gi re to rta g a yoki 
b ir t o m o n i in g ic h k a loviyaga o ‘xshaydi.
206

---

M e ’d a b esh b o l i m d a n iborat:
1. Q izilo ‘n g a c h n in g m e ’d a g a o ‘tish 
jo y ig a t o ‘g ‘ri k elad ig a n kardial q is­
mi. 2. G u m b a z yoki m e ’dan in g tubi.
3. M e ’d a tanasi. 4. S inus — m e ’d a ­
n in g e n g pastki q ism i. 5. M e ’d a ­
n in g p ilo ru s bilan tu g a lla n a d ig a n
c h i q i s h q i s m in i ta s h k il e t a d i g a n
pilorik kanal.
M e ’d a d e v o r i u c h q a v a t d a n
tash k il to p g a n . Q o r i n p a r d a s in in g
b ir q is m in i tashkil e tu v c h i tashqi
s e r o z q a v a t , b u n i n g q a t l a m l a r i
22_msm
Me-daning sxematik tasviri
katta va kichik charvilardan va boshqa 
q i k k e s m a s i):
q o ‘s h n i o rg a n la r d a n m e 'd a g a
o ‘t a -
/ - m e ’d a t u b in i n g s e r o z p a r d a s i;
di: o ‘rta — m uskul qav a t va ichki— 
2 — m u s k u l p a r d a s i; J — s h illiq
shilliq q a v a td a n iborat. M e ’d a tu b i- pardasi; 
4 — k a tta e g n lig i; 5 —c h iq is h
. 
• . 
, 
• 
1
• j
• 
q is m i; 6 —o ‘n ik k i b a r m o q li ic h a k ;
d a g . b e z h u j a y r a l a n d a n p e p s m v a
/ - p i l o r u s ; t f - k i c h i k e g rilig i;
x l o n d kislota ajraladi. B u n d a n ta s h - 
9
- k a r d i a l q is m i; / f l - q i z i l o ‘n g a c h .
qa ri, m e ’d a d a f e r m e n t a jra ta d ig a n
h u ja y ra e le m e n tla r i h a m b o ‘lib, u la r q o n y a ra lish id a a lo h id a o ’rin 
tutadi.
M e ’d a d a ovqat q ism an h a z m b o l a d i , s o ‘ngra ichaklarga s o ‘riladi. 
M e ’d a n i n g a jra tish va s o ‘rish fu n ksiyalari h a m m av ju d . In g ic h k a
ic h a k m e ’d a n i n g oxirgi, c h iq is h q is m id a n b o s h la n ib , to y o ‘g ‘o n
i c h a k n i n g b o s h l a n g ‘ic h q i s m i g a q a d a r d a v o m e t a d i va h a z m
k a n a lin in g e n g u z u n qism i h isoblanadi. In g ic h k a ic h a k n in g uzunligi 
5 —6 m etr.
In g ic h k a i c h a k n in g b o s h la n is h qism i, o ‘n ikki b a r m o q li ic h a k
b o ‘lib, m e ’d a n i p i l o r u s q i s m i d a n b o s h l a n a d i , u u c h q i s m d a n
ib o ra t, y u q o ri g o r iz o n ta l q is m , pastki g o r iz o n ta l q ism g a o ‘ta d ig a n
tik qism . T ik q is m n in g ichki t o m o n i d a F a te r s o ‘rg ‘ichi b o r, a n a shu 
jo y d a o ‘n ikki b a r m o q li ic h a k k a u m u m i y o ‘t yoNi va m e d a o s ti 
b e z in in g c h iq a r u v y o ‘llari o c h ila d i.
In g ic h k a i c h a k yuzasi j u d a k o ‘p s o ‘rg ‘ic h la r d a n ib o ra t b o ‘lib, 
u la rn in g soni o d a m l a r d a o ‘rta h is o b d a 4 m illio n h is o b id a b o l a d i ,
b o ‘yi 0 ,5 m m . d a n 1,5 m m . g a c h a yetadi.
H a r qaysi s o ‘rg ‘i c h la r n in g ic h id a limfa to m ir la r , q o n to m ir la r
va n e r v la r boN adi, o v q a t b o ‘tq a s id a n y o g ‘la r lim fa to m ir la rig a , 
o qsillar, u g le v o d la r esa v e n a to m ir la rig a o ‘ta d i, u n d a n filtrlanish
207

---

(to z a la n ish ) u c h u n d a rv o z a venasi orqali jigarga b o ra d i. S o ‘rg‘ic h la r 
o c h ic h a k d a u z u n r o q va k o bp r o q b o l a d i . In g ic h k a i c h a k d e v o r id a
limfa tu g u n la r h a m b o l a d i . Lim fa tu g u n lari y a k k a yoki b ir q a n c h a s i 
t o ‘p la n ib , g ‘u j - g ‘uj boMib tu ra d i.
Y o ‘g ‘o n ich ak h a z m k a n a lin in g in g ich k a i c h a k d a n keyin d a v o m
e tu v c h i q ism i b o ‘lib, o r q a c h iq a r ish teshigi b ila n tug ay d i. In g ic h k a
ich ak y o ‘g ‘o n ic h a k c h a m b a r in in g ic h id a y otadi. Y o ‘g ‘o n ic h a k n in g
uzu n lig i 1 — 1,5 m e tr , y o ‘g ‘o n ic h a k o v q a t ni h a z m qilish, h a z m
j a r a y o n i d a hosil b o ‘lg an m o d d a l a r n i s o ‘rish, u n in g q o ld iq la rin i 
shaklga solish va ajratishga x iz m a t qiladi.
D e m a k , m e ’d a g a t u s h g a n o v q a t o ‘s h a o n d a m e ’d a sh ira si 
y o rd a m id a h a z m b o i a boshlaydi, q ism a n oqsillar h a m h a z m b o l a d i .
H a z m qilish o ‘n ikki b a r m o q li ic h a k d a b i r m u n c h a j a d a l b o ra d i. Bu 
y e r d a m e ’d ao sti bezi shirasi va o ‘t t a ’sirid a oqsil y o g b va u g le v o d la r 
p a r c h a la n is h i b o s h la n a d i. H a z m j a r a y o n i d a hosil b o ‘lgan m o d d a l a r
in g ic h k a ic h a k d a s o ‘riladi, u n in g shilliq qav a ti s h u n g a j u d a h a m
moslashgan.
Y o ‘g ‘o n ic h a k d e v o rid a , aso sa n , su y u q lik s o ‘riladi. Bu esa o v q a t 
q o ld iq la rin i axlat m assasig a s h a k lla n tiris h i m k o n in i b e r a d i. O qsil, 
q a n d va ayrim y o g ‘ m o d d a la r ic h a k d a s o ‘rilgach, d a rv o z a v e n a orqali 
jig a rg a tu s h a d i, jig a r d a te g ish lic h a o ‘z g a r g a n id a n s o ‘ng o r g a n iz m
t o ‘q im a la rig a o ‘tadi. Y o g l a r n i n g asosiy q ism i lim fa y o ‘liga tu s h a d i 
va jig a rn i c h e tla b o ‘tib , u m u m i y q o n o q im ig a tu sh a d i.
I c h a k d a , s h u n in g d e k , suv, v ita m in la r , t u z l a r va b o s h q a m i n e ­
ral m a h s u l o t la r s o ‘riladi.