28
Muhandislik
va kompyuter grafikasi
2.8-shakl
qiya
- kesuvchi tekislik gorizontal proeksiyalar tekisligiga qiya yoki kesuvchi tekislik birorta
ham proeksiyalar tekisligiga parallel emas (2.8-shakl)
Agar vertikal kesuvchi tekislik frontal proeksiyalar tekisligiga parallel bo‘lsa, bu qirqimni
frontal qirqim
(2.10-shakl) va profil proeksiyalar tekisligiga parallel bo‘lsa,
profil qirqim
(2.12-shakl) deyiladi. Murakkab qirqimlardagi bir necha kesuvchi tekisliklar o‘zaro parallel
bo‘lsa, pog‘onali qirqim (2.13-shakl), o‘zaro kesishuvchi bo‘lsa, siniq qirqim (2.14-shakl)
deyiladi.
Texnikada ishlatiladigan detallarning ichki tuzilishlari har xil geometrik shakllardan
tashkil topgan bo`lib, chizmada ular shtrix chiziqlar bilan ko`rsatiladi. Bunday hol
chizmalarni o`qishni bir muncha qiyinlashtiradi. Buyumlarni chizmalari bo`yicha mu
-
kammal tasavvur qilish va ularning ichki tuzilishlarini aniq qilib ko`rsatish uchun shar
-
tli ravishda qabul qilingan “qirqimlar usuli” qo`llanadi. Qirqimlar ham O’z.Dav.Stand-
arti. 2.305-97 da ko`rsatilgan qoidalarga muvofiq bajariladi.
Qirqim deb, buyumning
bitta yoki bir nechta fazoviy tekisliklar bilan kesilishidan hosil bo`lgan tasviriy qismiga
aytiladi.
Bunda tekslikning kesishgan joyi va uning orqasida ko`rinib qolgan chiziqlari (qismlari)
ko`rsatiladi (2.9-shakl). Qirqim qoidasiga ko`ra buyumning ma`lum bir joyidan kes
-
uvchi tekslik o`tkaziladi. Buyumning kuzatuvchi va kesuvchi
tekslik orqasidagi qismi
olib tashlanadi va qolgan qismi o`z o`rnida tegishli asosli proyeksiyalar teksliklaridan
birortasiga yoki chizma maydonining bo`sh joyiga tasvirlanadi. Ayrim hollarda qirqim-
lar kerakli yozuvlar bilan ko`rsatiladi.
29
Muhandislik va kompyuter grafikasi
2.9-shakl
Yakkama-yakka
proeksiyalarning soniga qarab, kesmalar oddiy va murakkab.
Bir bo’lak kesish tekisligining bir qismining ruhiy diseksiyasi natijasida olingan kesma
oddiy kesma deyiladi.
Kesish tekisligining proyeksiyalarga nisbatan pozitsiyasiga qarab, oddiy kesmalar old
tomonga, profilga va gorizontalga bo’linadi
2.10-shakl
Frontal kesish proyeksiyalarning oldingi tekisligiga parallel ravishda tekisligining bir
qismining ruhiy diseksiyasi natijasida olingan va tasavvurlar tasviri va
tekisligining orqasi
-
30
Muhandislik va kompyuter grafikasi
da joylashgan qismning tasvirini tashkil etuvchi tasvirdir.
Kesuvchi teksliklarning joylashish holatlariga ko`ra qirqimlar gorizontal, vertikal
hamda og`ma qirqimlarga bo`linadi. Bundan tashqari kesuvchi
teksliklarning soniga
qarab qirqimlar oddiy, murakkab va mahalliyga ajraladi.
2.11-shakl
Oddiy qirqimlarga kesuvchi tekslik bitta bo`lib, tekslikka nisbatan joylashish ho
-
latiga qarab u garizontal, frontal, profil va og`ma qirqimlarga bo`linadi.
Garizontal
qirqimida kesuvchi tekslik shu tekslikka parallel bo`ladi . Frontal qirqimida kesuvchi
tekslik gorizontal tekslikka nisbatan perpendikulyar va frontalga parallel joylashgan
bo`ladi (2.7- shakl). Agar kesuvchi tekslik profil tekslikka parallel joylashgan bo`lsa,
profil qirqim deyiladi (2.11-shakl).
Gorizontal qirqim - kesuvchi tekslik gorizontal tekslikka parallel joylashgan. 2.12-shakl
qismning gorizontal qismi qurilishini ko’rsatadi. Batafsil tekislikda, proyeksiyalarning gori-
zontal tekisligiga parallel ravishda ajratiladi. Kesish tekisligining orqasida joylashgan kesma
shakli va gorizontal tasavvurni qo’lga kiritishi H tekisligi ustiga yoyiladi.
31
Muhandislik va kompyuter grafikasi
2.12-shakl
Qirimlarni davlat standartga javob beradigan qilib bajarilishi kerak.
Chizishda kes-
ish tekisligining holatini aniqlashtirishingiz kerak. Kesish tekisligining pozitsiyasi chizilgan
chiziq bo’ylab ko’rsatiladi. Qirqim chizig’i uchun uziq chiziq ishlatiladi. Boshlang’ich va
yakuniy chiziq tasvirning konturini kesib o’tmasligi kerak. Kesilgan chiziqlarning qalinligi
asosiy tutash chizigidan qalinligi 1,5 barobar.
Ko’rinish bilan qirqimni ajratish chizig’i sifatida siniq to’lqinsimon chiziqlardan yoki
simmetriya o’qlaridan foydalaniladi. Kesuvchi tekisliklarning vaziyati uzuk chizqlar orqali
ko’rsatiladi. Kesim chiziqlari tasvir konturini tashqarisidan o’tkazilishi lozim.
Qarash yo’nalishini ko’rsatuvchi strelkalar chiziqning chekka uchlaridan 2-3 mm
masofa qo’yiladi. Chiziqning boshida va oxirida bo’limlar bir xil bosh harfda joylashtiriladi.
Harflar o’qlar yaqinida joylashgan (2.13-shakl). Kesish “A-A” tipidagi yozuv bilan belgilani
-
shi kerak.
2.13-shakl
32
Muhandislik va kompyuter grafikasi
2.14-shakl
2.14-shaklda assimetrik qismning bo’limlari keltirilgan. Detalning frontal va profil
qatlamlari A-A va B-B navbati bilan belgilanadi va kesilgan shakllarda tegishli yozuvlar yo
-
ziladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
