Na3003 raqamli nivelirlarining optik elementlari asosan oddiy

3.6-rasm. Kabullovchielementlarining sezuvchanlik funksiyasi bilan 
shtrix kodlar 
ta’svirining
 
yig‘masi
. 
Tayanch signal, 
ZBA-
qabullovchi qurilmaning xotirasida saqlanayotgan 
sezuvchan elementlari funksiyasi 
D(u)
bilan 
s(d,u-h)
kod shtrixlarining 
yig‘ma
tasviri shaklida 
bo‘ladi
. Tayanch signal quyidagi matematik ifoda bilan 
aniqlanadi: 
( )
(
)
( )
,
*
,
,
dy
y
D
dy
h
y
d
c
h
d
P
i
i

+

−
−
=
(3.4) 
bu yerda P
( )
i
h
d
−
,
peksel uchun tayanch qiymati; 
( )
−
y
D
i
piksellarda 
funksining sezuvchanligi; 
(
)
h
y
d
c
−
,
-kod; 
h
- balandlik; 
u 
- kod va qabullovchi 
qurilmaning nisbiy holati; 
d
-masofa. 
Nivelirlash reykalariga oq (sariq) va qora 
yo‘lli
(shtrixli) binarli 
kodtushiriladi. 4050mm uzunlikdagi reykani 2000 shtrixdan iborat kodi 
bo‘ladi
. Bundan 
ko‘rinadi
-ki asosiy shtrixlar eni 
4050/2000
=
2.025mm 

---

58 
Nivelir asbobining xatoligi shtrix kodlarning holatini aniqligiga va 
tasvirdagi shtrix kod masshtabiga, optik sistemani tasvirni shakllantirish 
sifatiga, nivelir vertikal 
o‘qi
og‘ganda
vizir 
o‘qini
gorizontal holatini 
turg‘un
bo‘lishiga
, asbob elektron traktida shovqinni kvantlanishi va diskretlanishiga 
bog‘liq
.
Asbobaniqligini 
belgilovchi 
bu 
ichki 
faktorlar 
nivelirni 
konstruksiyalashda va tasvir ishlovini konsepsiyasini yaratishda inobatga 
olingan. Yuqori aniqlikdagi NA3003 nivelirlaridan vizir 
o‘qini
qolgan 
og‘ishiga
tuzatma kiritiladi, bu tuzatma oldingi va ketingi reykalardan foydalanib, 
o‘lchash
amalga oshirilayotganda yelkalar farqi orqali topiladi. Shtrix kodlarni 
yaqqol tasvirga 
ko‘rish
trubasini fokuslash va orientirlash tasiri raqamli 
nivelirlarda 
o‘lchash
natijalarini aniqligiga juda ham kam (minimal) 
ta’sir
ko‘rsatadi
. Fokuslovchi linzani holati korrelyatsiya funksiyasini maksimumini 
qidirish sohasini aniqlaydi, shuning uchun yaxshi fokuslash 
o‘lchash
vaqtini 
qisqartiradi. Transport magistrallari yaqinida 
o‘lchash
bajarilganda 
kompensatorning titrashi korrelyatsiya jarayoniga 
o‘zining
ta’siri
bo‘yicha
atmosferaning titrashi kabi bir xildadir. Yuqori aniqlikdagi nivelirlashda, 
shamolni, avtomobil xarakatini va boshqa faktorlarni hisobga olish zarur, ular 
kompensatorning titrashini keltirib chiqaradi va shunday qilib, vizir 
o‘qi
holatining 
turg‘inligiga
ta’sir
ko‘rsatadi. «
Takroriy 
o‘lchash» 
dasturi 
bo‘yicha
bir necha 
o‘lchash
ketma-ket bajariladi. Ularning soni va olingan 
o‘rta
kvadratik 
xatolik tabloda 
ko‘rsatiladi
. Takroriy 
o‘lcha
sh yuqorida aytilgan 
ta’sirlarni
minimallashtiradiva 
o‘lchash
sifatini baholash imkonini beradi. 
Nivelirlash reykalarini yoritish muxim ahamiyatga ega. 
Yorug‘lantirish
darajasiga 
bog‘liq
holda (quyosh, bulutli, oqshom) ZBA-qabullovchi qurilmada 
zaryad 
to‘plash
vaqti 
o‘zgaradi
.Bu 
o‘zgarish
yaxshi 
yorug‘lantirishda
4msek, 
kichik 
yorug‘lantirishd
a 2 sekundgacha 
bo‘ladi
. 
O‘lchash
sistemasi bilan 
yoritishning bir jinsli emasligi inobatga olinadi. Agar 
o‘lchash
sun’iy
yoritilish 
evaziga bajarilsa, nurlanish manbasining spektral tarqalishi quyoshniki bilan 

---

59 
mos kelishi talab etiladi. Leica Geosystems AG firmasi reykalarini yoritish 
uchun GEB 89 manbani tavsiya etadi, undan 40 metrdan oshmaydigan 
masofalarda ishlarni bajarish uchun foydalanish mumkin. 
Xaroratning 
o‘zgarishi
tufayli sodir 
bo‘luvchi
termooptik aberratsiyalar, 
optiko-mexanik konstruksiyada asbob vizir 
o‘qi
xolatini 
o‘zgarishiga
olib 
keladi. Xarorat datchiki hozirgi vaqtdagi aktual xaroratini mikroprotsessorga 
beradi va asbobni tadqiqoti natijalari 
bo‘yicha
asbobning xotirasida saqlanilgan 
ma’lumotlarni
hisobga olish bilan 
o‘lchangan
balandlik qiymatiga tuzatma 
kiritiladi.