O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

sen sor (perseptiv), aqliy
harakatlantiruvchi
shakllarini ajratib ko'rsatadilar.
Diqqat bamisoli bilish (idrok, xotira va tafakkur) jarayonlari orasida 
namoyon bo'lib, ular samaradorligining oshishigayordam beradi. Jumladan, 
idrokning aniq-ravshanligi va to'laqonligi diqqatga bog'liq, diqqatning 
susayishi perseptiv jarayonlarning birm uncha darajada buzilishiga va 
shakllanayotgan siym oning o'zgarib ketishiga olib borishi mumkin.
Hosil b o 'lish xususiyatiga am al qilish usullariga k o 'ra diqqatning 
ikkita asosiy 
tu n-ixtiyorsiz
va 
ixtiyoriy
turlari m avjud. Ixtiyorsiz diqqat 
kishininganglashilgan niyatlari vam aq sad larid an m ustasno hosil bo'ladi 
va q o 'lla b quvvatlanadi. Ixtiyoriy diqqat o ngli ravishda boshqariladigan 
va ta rtib g a so lin ad ig an e ’tibordir. Ix tiy o riy d iq q a t ix tiy o rsiz diqqat 
zam iridahosil bo'ladi.
Ixtiyorsiz diqqatda bevosita qiziqishning aham iyati benihoya kattadir. 
Nim aiki qiziqarli, m aroqli hissiyotga boy, zavqli b o 'lsa , diqqatning uzoq 
v aq t m o b a y n id a to 'p la n ib tu rish in i ta q o z o qilad i. Ix tiy o rsiz diq q at 
su b ’ektning anglashilgan niyatlaridan m ustasno tarzda, uning biron bir 
irodaviy urinishlarisiz r o 'y beradi.
Ixtiyoriy diqqat diqqatning oliy turi sifatida m ehnat jarayonida tarkib 
topgandir. Ixtiyoriy diqqat agar kishi faoliyati jarayonida o 'z oldiga m a’lum 
bir vazifa q o 'y g a n va harakat dasturini ongli tarzda ishlab chiqqan b o 'lsa
yuz beradi. U ning diqqatini ja lb etadigan o b ’ek tlarning alohida ajratib 
k o 'rsa tilish i ana shu hoi bilan b o g 'lan a d i. D iqqat ancha yangi, qiziqarli, 
m aroqli b o 'lg a n narsalarga qaratilm asdan, aksincha faoliyatning m aqsadi 
bilan b o g 'liq holatlar, uni am alga oshirish uchun m uhim va zarur b o 'lg an
narsalarga ja lb etilgan sharoitlarda k o 'p in c h a irodaviy kuch -g 'ay ratlam i 
ishga solish talab qilinadi.
D iqqatni b o sh q a rish d a m iya o 'z a g in in g retik u ly ar fo rm a tsiy asi, 
talam ik, subtalam ik va gipotalam ik y adrolar ishtirok etadilar. Bosh m iya 
p o 's tlo g 'in in g a s so tsia tiv so h a lari d iq q a t-e ’tib o rn i b o sh q a rish d a g i 
m arkaziy zvenodir.
X o tira -
m ark aziy nerv tizim in in g aso siy xo ssalarid an biri b o 'lib , 
voqelikning esda olib qolinishi, esda saqlanishi va esga tushirilishidir. 
M NS ga tushgan axborotni esda olib qolish ikki xil: