O. T. A L a V i y a, s h. Q. Q o d I r o V a. N. Q o d I r o V, s h. H. H a m r o q u L o V e. H. H a L i L o V

Idrok.
N a rsa yoki h odisaiam ing sezgi a ’z o larig a bevosita ta ’sir qilish 
ja ra y o n in in g k ish i o n g id a aks e tish i 
id ro k
d e b ata la d i. Id ro k etish 
jaray o n id a alohida holdagi sezgilarning ta rtib g a solinishi ham da narsalar 
va v o q ea -h o d isa la m in g y axlit o b raz larig a birlash u v i yuz beradi.
Q o 'z g 'a tu v c h in in g alohida x ususiyatlari aks etadigan sezgilardan 
farqli o 'la ro q , idrok narsalam i um um an, uning ham m a xususiyatlari bilan 
birg alik d a aks ettiradi. B unda idrok alo h id a se zg ilar y ig 'in d isid an iborat 
ta rz d a em as, balki hissiy bilish n in g o 'z ig a xos x ususiyatlari bilan sifat 
jih atid an y uqori bosqichi sifatida ta sav v u r q ilinadi.
K ishining idroki uning tafakkuri bilan, narsan in g m ohiyatini tushunib 
yetishi bilan ch am b arch as b o g 'liq d ir. N arsan i ongli idrok etish unga
447

---

fikran nom berish , y a ’ni idrok etilgan n arsa n i n arsa lam in g m uayyan 
guruhiga, sin fig a kiritish, uni o ‘z v o sita sid a um um lashtirish dem akdir. 
H atto o ‘zim izg a notanish narsani k o ’rg a n im iz d a ham uning bizga tanish 
o b ’e k tlar bilan o ‘x shashlik jih a tla rin i p a y q a b o lishga, uni qan d ay d ir 
toifaga kiritishga urinamiz. Idrok shunchaki sezgi a ’zolariga ta ’sir qiladigan 
q o ‘z g ‘atu v ch ilam in g o ddiy y ig ‘indisi bilan belgilanm aydi, balki m avjud 
m a ’lum otlam i yaxshilab talqin qilish, izohlab b erish y o ’llarini ja d al izlash 
b o ‘lib h iso b lan ad i.
Tafakkur.
Jid d iy rav ish d a yang ilik n i q id irish va ochishga b o g ’liq, 
alo q a d o r p six ik ja ra y o n d ir, u ning ta h lili v a sin tez i ja ra y o n id a voqelikni 
b e v o sita va u m u m lash tirib aks e ttirish ja ra y o n id ir. T afakkur am aliy 
fa o liy a t a s o s id a h issiy b ilis h la rd a n p a y d o b o ’ladi v a h issiy b ilish
ch eg arasid an an c h a ta sh q arig a ch iq ib ketad i.
B ilis h fa o liy a ti se z ish v a id ro k q ilis h d a n b o sh la n a d i va k e y in
ta fa k k u rd a n o ‘tib ketishi m um kin. B iro q istag a n tafakkur, hatto eng 
rivo jlan g an ta fa k k u r ham h am ish a h issiy b ilish b ilan, y a ’ni sezish, idrok 
va tasavvurlar bilan b o g ’langan b o ’ladi. T afakkur faoliyati o ’zining butun 
« m aterialini» faq a t b itta m an b ad an , y a ’ni h issiy bilish d an oladi.
K ishining tafakkur faoliyati uchun