R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

nomi sifatida qo‘llaniladi va turkiy til hamda xalqlarni noturkiy
(ch u n o n ch i, 
arab, fors, tojik, m o‘g‘ul, slavyan v.b.) til va
xalqlard an ajratadi.
T o r m a’noda 
[turk] so‘zining m a’iiosi va qaysi til va xalqqa
nisbatars ishlatilayotganligi bu so'zning muayyan isiilatilish o ‘rni
(hududi
)  va davri bilan uzviy bog‘liq ravishda o‘zgaradi. Jumladan,
M ahm ud K oshg‘ariy X—XII asrlarda 
[turk] so'zini tor ma’noda
«Q oraxoniylar davlatida yetakchi mavqega ega boigan, boshqa
yon d oslï 
turkiyzabonlardan 
(o ‘g‘uz, 
turkman, 
uyg‘ur,
qipchoq lardan) til jihatidan ma’lum darajada farqlangan toifa»
ma’n osid a q o £llaydi. Alisher Navoiyda keltirilgan parchada 
[turk]
va 
[turkman] so‘zlari zidlanishidan anglashilib turganidek, [turk]
so ‘zi k e n g m a ’noda ham, tor ma’noda ham ishlatilgan. Tor
m a’n o d a
[turk] so‘zi bilan Mahmud Koshg‘ariy kabi qarluq
toifasiga mansub, o ‘zbek xalqining shakllanishiga tayanch asos
bo‘lgan o ‘troq aholini nomlagan.
K avkaz, 
Turkiya, Oltoy, Volgabo‘"yi, Boltiqbo‘yi, Sharqiy
Yevropa hududida qp‘llanilgan 
[turk] so‘zining tor m a’nosi (qaysi
xalq y o k i etn ik guruhni atab kelayotganligi) davri va mintaqasi
12

---

sliart-sharoitiga m os aniqlanadi hamda har bir davru hudud uchun
o'ziga xos.
XVI asrda hozirgi 0 ‘zbekiston anolisi tarkibida katta o ‘zgarish
scdir bo‘ldi: Temuriylar davlati Dashti Qipchoqdagi (Sirdaryoning