Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti b. S. Abdullayeva, N. Sh. Ruzikulova

Koʻp xonali sonlarni koʻpaytirish. 
Koʻp xonali sonlarni koʻpaytirish. Koʻp 
xonali sonlarni koʻpaytirish va boʻlish jarayonida oʻquvchilar og‗zaki va yozma 
koʻpaytirish va boʻlishning asosiy usullarini oʻzlashtirishlari; mos hisoblash 

---

125 
malaka va koʻnikmalarini egallashlari; koʻpaytirish va boʻlish amallari haqidagi, 
ularni xossalari, amal komponentlari va natijalari orasidagi oʻzaro munosabatlar 
haqidagi bilimlarini kengaytirishlari, chuqurlashtirishlari va sistemalashtirishlari 
kerak. 
Koʻp xonali sonlarni koʻpaytirish va boʻlish qoʻshish va ayirishga nisbatan 
ancha murakkabdir. Qiyinchilik koʻpaytuvchi va boʻluvchilardagi raqamlar 
sonining ortishi bilan ortib boradi, shuning uchun koʻp xonali sonlarni koʻpaytirish 
va boʻlish quyidagi bosqichlardan oʻtadi: 
a) bir xonali songa koʻpaytirish va boʻlish; 
b) xonali songa koʻpaytirish va boʻlish; 
v) ikki xonali va uch xonali sonlarga koʻpaytirish va boʻlish. 
Koʻp xonali sonlarni boʻlish. 
Koʻp xonali sonlarni boʻlish koʻpaytirish bilan 
parallel ravishda oʻrganiladi: bir xonali songa koʻpaytirishdan keyin bir xonali 
songa boʻlish kiritiladi, xonali. sonlarga koʻpaytirishdan keyin xonali sonlarga 
boʻlish keladi, ikki xonali va uch xonali sonlarga koʻpaytirishdan keyin ketma-ket 
ikki xonali va uch xoyali sonlarga boʻlish oʻrganiladi. 
Koʻpincha katta qiyinchiliklar bilan bog‗liq boʻlgan boʻlish algoritmini 
oʻzlashtirish sekin boradi, shuning uchun oʻqituvchi tomonidan alohida e‘tiborni 
talab etadi. 
Oldindan qog‗oz varag‗iga yoki doskaga ushbu topshiriqli eslatmalarni yozib 
qoʻyish foydali:

---

126 
Yechilishini tushuntiring:
9369 : 3 = 
Hisoblash rejasi: 
Minglikni boʻlaman: 
Boʻlaman: … 
Koʻpaytiraman: … 
Ayiraman: … 
Ayirmani boʻluvchi bilan 
taqqoslayman: ... 
Yuzlikni boʻlaman: … Davom ettiring. 
Bunday usullar haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun oʻquvchilar 
oʻqituvchi boshchiligida darslikda berilgan misollarni «eslatma»dan foydalanib, 
darslikdagi namuna boʻyicha еchilishini ovoz chiqarib batafsil tushuntirish bilan 
yozma ravishda еchadilar.