9-sinf Biologiya

18-
 
bilet biologiya 
 
1)
Lizosomalar (yunoncha - "lizeo" - eritaman, "soma" - tana 
degan so'zlardan olingan) uncha katta bo'lmagan yassi tanacha lardir. Diametri 
0,4 
mkm bo'lib, bir 
qavat membrana bilan o'ralgan. 
Lizosomada oqsillar, uglevodlar va yog'larni parchalaydigan 
40 
ga 
yaqin gidrolitik fermentlar bo'ladi. Lizosomalar Golji majmuasidan 
yoki to'g'ridan to'g'ri endoplazmatik to'rdan hosil bo'lishi mum kin. Lizosomalar oziq moddalarni 
aktiv hazm qilish layoqatiga ega 
bo'lib, hujayraning hayot faoliyati natijasida nobud bo'lgan hujay ra qismlarini yo'qotishda ishtirok 
etadi. Masalan, itbaliqning dumi 
lizosoma fermentlari 
ta’sirida
yo'q bo'lib ketadi. 
Vakuolalar 
o'simlik 
hujayralariga 
xos organoid bo'lib, mem brana bilan 
o'ralgan. 
Ular 

---

endoplazmatik to'rning g'ovak membra nalari hisobiga hosil bo'ladi. Vakuola tarkibida turli tuman 
organik 
birikmalar 
ra 
tuzlar uchraydi. 
Vakuola shirasi hosil qiladigan osmotik bosim hujayraga suv ning o'tishini ta’minlaydi va uning
tarang, ya’ni turgor holati ni iujudga keltiradi. Bu o'simliklarni mexanik ta’sirlarga nisbatan
mustahkamligini ta’minlaydi.
2)
Genlarning o'zaro epistaz ta’siri. Fenotipda bir dominant genning
allel bo'lmagan ikkinchi dominant gendan ustunlik qilishi epistaz deb 
ataladi. Bu qonuniyatning mohiyatini tovuq zotlarida 
pat rangining irsiylanishi misolida ko'rib chiqaylik. Patlari oq rang dagi ikkita tovuq zotlarining 
fenotipi bir xil bo'lsa ham, ularning 
bu belgi bo'yicha genotiplari harxilligi aniqlandi. Buni tekshirish 
uchun har ikkalasiga ham oq patli tovuq zotlari chatishtirildi. 
F1 da 
hamma duragaylarning pati oq rangli chiqdi. 
F1 
duragay avlodiiagi xo'roz va tovuqlarni o'zaro 
chatishtirib olingan ikkinchi 
av 
lodda patning rangi bo'yicha ikkita fenotipik guruhga ajralish ku 
zatildi. Ularning 13/16 qismi oq patli, 3/16 qismi esa rangli patli tovuq-xo'rozlar ekanligi 
aniqlandi. 
Shunday qilib, ikkita oq patli tovuq zotlarini chatishtirib olin gan duragaylarning ikkinchi 
avlodida yangi belgi (patning rangli 
bo'lishi)ga ega bo'lgan 
organizmlar 
paydo 
bo'ldi. Tovuq zotlari da 
IICC, 
liCC, 
liCc, iicc, llcc, licc 
genotiplar patning oq bo'lishi ni 
ta’minlaydi.
iiCC, iiCc genotiplar esa patning rangli bo'lishini 
ta’min etadi. Tovuq zotlarida patning oq yoki rangli bo'lishi ikki juf
t allel bo'lmagan genlarga 
bog'liq. Ularning birinchi jufti 
Cc 
genidir. 
Bu genning dominant alleli (CC) va (Cc) holatda patning rangli bo'lishini 
ta’minlaydi.
Bu genning (cc) holati patning oq bo'lishiga zamin yaratadi. 
Unga allel bo'lmagan ikkinchi juft gen l-i esa, 
C-c 
genning faoliyatini 
boshqaradi. Bu gen ingibitor 
gen debatala di 
va 
II, 
I holatlarida patga rang 
beruvchi (C) genining faoliyatini 
to'xtatadi. Natijada C geni genotipda bo'lsa ham, patning rangli bo'lishini 
fenotipda namoyon eta olmaydi va pat rangi oqligicha qoladi. Shunday 
qilib, allel bo'lmagan genlarning o'zaro epistaz ta’siridagi irsiylanish
jarayonida ham duragay avlodlarda, ota-ona organizmida bo'lmagan yangi 
belgilar paydo bo'ladi. 
Genlarning dominant epistaz 
ta’sirida
F2 avlodida 
1
3:3
, 
12:3:1; retsessiv epistazda esa 
9AA 
nisbatda ajralish ro'y beradi. 
3)
DNK da 2500 ta 
nuklatit borakan uni 
2 
ga bo'lamiz chunki DNK ikki zanjirdan iborat 
1250 
chiqadi uni 0.34 ga ko'paytiramiz=425nm chiqadi. 

---