9-sinf Biologiya

3-bilet biologiya 
1)
Viruslar. 1892- yilda rus olimi D.I.Ivanovskiy tamaki o'simli gida uchraydigan tamaki 
mozaikasi deb ataluvchi kasallik 
qo'zg'atuvchisining o'ziga xos xususiyatlarini aniqladi.Ushbu kashfiyotlar hayotning hujayra siz 
shakllari, 
ya’ni
yangi fan sohasi - virusologiya (viruslarni 
o'rganuvchi) fanini vujudga kelishiga sabab bo'Idi.Viruslar inson hayofiga kaffa xavf soladi. Ular 
bir necha 
yuqumli kasalliklar (gripp, qufurish, sariq kasalligi, ensefalit, qizil cha va boshqalar)ning 
qo'zg'atuvchilari hisoblanadi. Viruslar faqat 
hujayralarda yashaydi. Ular hujayra ichi parazitlaridir.Hujayraviy fuzilishdagi organizmlarda 
DNK va RNK kabi nuk lein kislofalar bo'lib, viruslarda ularning faqat biri uchrashi mum kin. 
Shunga ko'ra viruslar DNK yoki RNK saqlovchi guruhlarga 
ajratiladi. Bakteriofag, 
adenovirus 
kabi viruslar 
DNK ga ega, en 
sefalit, 
qizamiq, qizilcha, qutirish, 
gripp kabi kasalliklarni keltirib 
chiqaradigan viruslarda RNK bo'ladi.Virus qobig'i kapsid deb ataladi. 
2)
Tirik organizmlar tarkibidagi turli-tuman kimyoviy moddalar 
xilma-xil reaksiyalar natijasida doimiy ravishda o'zgarib turadi. 
Bu jarayon moddalar almashinuvi yoki metabolizm deb ataladi.Moddalar almashinuvi bir-biriga 
qarama-qarshi, lekin o'zaro bog'langan 
ikki jarayonni 
o'z 
ichiga oladi. Bular assimilyatsiya (anabolizm, 
plastik almashinuv) va dissimilyatsiya (katabolizm, energetik 
almashinuv) reaksiyalaridan iborat.Energetik almashinuv (katabolizm). Hujayrada boradigan 
parchalanish jarayonini dissimilyatsiya, katabolizm deb ham ata ladi. Bu jarayonida 
moddalarning parchalanishi, 
ya’ni
oqsillarni 
aminokislotalarga, kraxmal glukozaga, yog'lar yog' kislotasi va 
glitseringacha parchalanadi. Dissimilyatsiya jarayonida energiyaajraladi. Bu reaksiyalarning 
biologik ahamiyati shundaki, ular hu jayrani energiya bilan ta’minlaydi. Har qanday harakat,
plastik al mashinuv jarayoni energiya sarfi bilan amalga oshadi. 
Parchalanish reaksiyalarining yig'indisi hujayrada energiya 
almashinuvi yoki dissimilyatsiya deyiladi. 
3)
. Ko'k-yashil suvo'tini mikroskopda ko'rish 
Ishning maqsadi. Ko'k-yashil suvo'tini mikroskopda o'rganish. 
Kerakli jihozlar. Mikroskop va u bilan ishlash uchun zarur jihozlar, 
akvarium devori yoki ko'lmak suvdan olingan suvo'tlar. 
Ishning borishi. 
1. 
Akvarium devori yoki boshqa ko'lmak suvtu bidagi suvo'tlari hosil qilgan yupqa 
pardani nina yordamida oling. 
2.
Undan preparat tayyorlab mikroskopning avval kichik, so'ngra 
katta obyektivida kuzating. 
3.
Yupqa parda ingichka ko'p hujayrali iplardan tashkil topganiga 
e’tibor
bering. 

---

4.
Ipchalar ko'k-yashil rangda bo'lib, ularning tebranayotganligini 
kichik va katta obyektivlarda kuzating. 
5.
Katta obyektivda 
har 
bir ipcha bir xildagi mayda yadrosiz va xloroplastsiz hujayralardan 
tuzilganligiga 
e’tibor
bering.