Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Tovar va xizmatlarni taqsimlash jarayoni 
– bu ma’lum bir bosqichlar 
ketma-ketligini, harakat va usullar majmuasini, iste’molchini tanlash va 
ularni jalb qilish, shartnoma shartlariga ko‘ra yetkazib berishning ratsional 
yo‘llarini tanlash, tovarlarni saqlash va taxlash kabi vazifalarni o‘z ichiga 
oladi. Ishlab chiqaruvchidan to iste’molchiga tovar va xizmatlarni yetkazib 
berish, bu borada barcha qarorlarni qabul qilish bilan bog‘liq
. 
Tovarlar harakatlanishi (marketining logistikasi) ni tashkil etish. 
Savdo (o‘tkazish, sotish) siyosati tovarlarning harakatlanishi bo‘yi- cha 
qarorlar qabul qilishni ko‘zda tutadi. 
Ishlab chiqarish jarayonida mahsulotning yuk sifatida iste’molchiga 
yetib kelishigacha - tashish, saqlash va qo‘shimcha (qadoqlash, o‘rash, 
tamg‘alash kabi) ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo‘lgan jarayon tovar 
harakati, deyiladi. 
Tovarlar 
harakatlanishi 
(marketing–logistikasi) 
– iste’molchilar 
ehtiyojlarini qondirish uchun foyda ko‘rish maqsadida materiallarni va 
tayyor mahsulotlarni ishlab chiqarilgan joylaridan iste’mol joyiga yetkazish 
faoliyatini rejalashtirish, hayotga tatbiq etish va jismoniy joylashtirilish 
ustidan nazorat qilish faoliyatidir. 
Tovarlar harakatining maqsadi — minimal imkoniyatli xarajat bilan 
zarur tovarlarni zarur joyga yetkazib berish hisoblanadi. 
Tovarlarni 
harakatlantirishning 
asosiy 
chiqimlari 
tovarlarni 
transportlarga yuklash – tushirish, omborlarga joylashtirish, tovar – moddiy 
zaxiralarni saqlash, tovarlarni olish, tushirish, qadoqlash,ma’muriy xarajatlar 

---

273 
Logistika 
Taqsimlash 
Savdoni 
tashkil 
etish 
Ta’minot 
Ishlab 
chiqarish 
Sotish 
va buyurtmachilar bilan ishlash bo‘yichaxarajatlardan yig‘iladi. 
Tovarlar harakati – bu nafaqat xarajatlar manbasi, shuningdek, talabni 
yaratishning 
potensial 
ko‘rinishi ham. Tovarlar harakati tizimini 
mukammallashtirish hisobiga qo‘shimcha mijozlarni jalb etish, yaxshi xizmat 
ko‘rsatish va narxlarni tushirishni taklif qilish mumkin. 
Tovarlar harakati tizimlaridan birortasi ham bir vaqtning o‘zida mijozlar 
uchun maksimal servis bilan bir vaqtda tovarlarni taqsimlash sarfini 
minimumga tushirishga qodir emas. Mijozlar uchun maksimal servis katta 
tovar–moddiy zaxiralarining saqlashni, nuqsonsiz transportirovka xizmatini 
va ko‘plab omborlar bo‘lishini ko‘zda tutadi, bu esa xarajatlar ortishiga olib 
keladi. 
Sotuv tizimi raqobatdoshligini aniqlovchi omillardan biri marketing– 
logistikasi bo‘lib, marketing kommunikatsiyasi samaradorligi vositasi 
hisoblanadi. 
Logistika fani sohasi bozor sharoitida tovar hamda xizmat oqimini 
optimallashtirish bo‘yicha uslublar, nazariyalar majmuasi bo‘lib, iqtisodiy, 
ijtimoiy, ekologik va kommunikativ jarayonda tovar oqimini tashkil etish, 
aylantirish, iste’molni samarali tashkil etish bilan shug‘ul- lanadi. 
1970-yillarda logistika sanoat tarmoqlariga kirib kelib, kompleks 
ta’minot, ishlab chiqarish omborxonalarida saqlash, iste’molchilarga yetkazib 
berishni nazarda tutdi. 
1980-yillarga keliblogistikaning 
ahamiyati 
shunchalik 
ortdiki,ishlab chiqarish korxonalarida logistika bo‘limi 
tashkil etildi. AQSh vaYevropa oliygohlari logistika bo‘yicha mutaxasislar 
tayyorlay boshladi. 1990-yillarda 
xalqaro iqtisodiy 
munosabatlarda 
logistika jarayonlariqo‘llanib, savdo-sotiq, iqtisodiy erkin 
savdo zonalarida logistika xizmat-lari joriy etildi. 
Ketma-ket bajariladigan jarayonning samarali bajarilishi logistika-ning 
asosiy maqsadidir. 
Logistika obyekti bo‘lib – tovarlar, shaxslar, axborotlar, texnolo- 
giyalar, energiya, moliyaviy resurslar hisoblanadi. Tarmoqlar oziq– ovqat 
sanoati, metall ishlab chiqarish va qayta ishlash, kimyo sanoati, qog‘oz- 
selluloza sanoati, qog‘oz ishlab chiqarish, elektron sanoat, tekstil sanoati, 
mashinasozlik bo‘yicha xarajatlar ulushi turlicha. 

---

274 
11.5-rasm.