Urganch davlat universiteti c h I z m achilik

6-chizma 
9. Jismning 
V
dagi ko„rinishi aylana bo„lib, uning ostida ham xuddi shunday 
aylana tasvirlangan bo„lsa, u jism shar (sfera)dir. Chizmada standart ruxsat etilgan 
tomonidan soddalashtirish va shartlilik qo„llanilib, ba‟zi geometrik jismlarni bitta 
ko„rinishda tasvirlash mumkin. Masalan, silindr, konus, shar (sfera)lar (6-chizma). 
Bunday aylanish sirtlarning o„lcham sonlari oldiga diametr Ø belgisi, shar uchun 
“sfera” yozuvini kiritish orqali tasvirlash qabul qilingan. Ushbu belgilar 
yordamida aylanish sirtlaridan tashkil topgan detallarni ham bitta ko„rinishda 
tasvirlash mumkin (7-chizma).
 
Shu tartibda eng oddiy va sodda jismlarni ularning ko„rinishlari orqali 
o„qishni o„rganishga kirishilmoqda.

---

24 
Jismning 
V
dagi tasviri bosh yoki olddan, 
H
dagisi ustdan va 
W
dagi tasvir 
chapdan yoki yondan ko„rinish deb yuritiladi. Bir nechta geometrik jismlardan 
mujassamlashgan (tuzilgan) buyumni 
model
yoki 
detal
deb atash mumkin. 
Chizmani o„qishni mukammal egallashga mashqlarni asta-sekin modelning 
elementlarini orttirib borish orqali erishish mumkin. 
7-chizma 
1-misol.
8-chizmada bir elementli jismning olddan va ustdan ko„rinishlari 
tasvirlangan. Uning chapdan ko„rinishi vositasida u qanday jism ekanligi 
aniqlansin. 
8-chizma 
a) H va V ga 45‟ burchakdagi to„g„ri chiziq kesmasi uni to„g„ri to„rtburchak 
shakl ekanligini isbotlaydi. (8-chizma, 
a
) .
b) katetlari o„zaro teng uchburchak orqali uning yarimta kub ekanligi 
ma`lum bo`lmoqda (8-chizma, 
b
). 
c) olddan va ustdan ko„rinishlariga teng kvadrat yordamida uning kub 
ekanligi aniqlanmoqda (8-chizma, 
c
). 
2-misol.
9-chizmada ikki elementli modelning olddan va ustdan ko„rinishlari 
berilgan. Uning yondan ko„rinishi orqali qanday jism ekanligi aniqlansin. Uning 
chapdan ko„rinishlaridan ma‟lum bo„lishicha u olti xil ko„rinishda qismi qirqilgan 
kub ekanligi ma‟lum bo„lmoqda (9-chizma, 
a, b, c, d. e, f
). 

---

25