Urganch davlat universiteti c h I z m achilik

1.2-§. CHIZMALARNI O„QISH 
Chizmalarni o„qish fazoviy tasavvur va fazoviy fikrlash uzviy bog„lanib, 
ko„rinish (proyeksiya) larga ko„z yugurtirilib jism (detal) ning qiyofasi ko„z 
oldimizga keltirishga harakat qilinadi, ya‟ni detal ko„rinishlarini sintez qilib, 
barcha ko„rinishlar bir yerga (yaqqol tasvir kabi) yig„iladi. Shundagina detal 
to„liq idrok qilinib, u to„g„risida aniq ma‟lumotga ega bo„linadi. Har qanday jism 

---

22 
(detal)ning shakli geometrik jismlarning yig„indisidan tuzilgan bo„ladi. Shu bois, 
har bir detalning shakli geometrik tushunchalar bilan xarakterlanadi. Detalning 
shakli haqida aniq bir fikrga kelish uchun geometrik jismlar va ularning o„zaro 
bog„lanishlari tog„risida aniq tasavvurga ega bo`lish kerak. Detalning ko„rinishlari 
chizmasini o„qish jarayonida uni ayrim geometrik jismlarga ajratib, ularning 
o„zaro bog„lanishlarini tekshirish natijasida detalning hajmi, qiyofasi ongimizda 
paydo bo„ladi. 
Chizmada barcha ko„rinishlarni tahlil qilish natijasida detalning fazoviy 
qiyofasi gavdalanadi. Detalning chizmada tasvirlangan ko„rinishlariga qarab 
uning yaqqol tasvirini ko„z oldiga keltirish chizmalarni o„qish deyiladi. Chizmani 
o„qish oddiy geometrik jismlarning ko„rinishlarini o„qishdan boshlanadi. 
Chizmalarni o„qish jarayonida ularni chizishni o„rganish mumkin.
Misol.
Parallelepipedning ikkita ko„rinishi berilgan. Uning uchinchi 
(chapdan) ko„rinishi aniqlansin (5-chizma, 
a
). 
1. Parallelepipedning berilgan ikkita ko„rinishi ko„chirib chiziladi (5- 
chizma, 
b
). 
2
. OX
, 
OY
,
OZ
o„qlari o„tkazib olinadi (5-chizma, 
c
). 
3
. H
dagi ko„rinishi konturlari (
OX
ga parallel) 
OY
gacha davom ettiriladi va 
O
nuqta orqali sirkulda 
W
dagi 
OY
ga olib o„tiladi yoki 45
0
da chiziqlar chiziladi 
(5-chizma, 
c
). 
4. Parallelepipedning 
V
dagi ko„rinishi kontur (
OX
ga parallel) chiziqlardan 
OZ
ga perpendikular chiziqlar o„tkaziladi va 
OY
dan 
OZ
ga parallel qilib 
chizilgan chiziqlar bilan kesishtiriladi. Natijada bu chiziqlar o„zaro kesishib, 
parallelepipedning chapdan ko„rinishini hosil qiladi. Ushbu misolni 
parallelepipedni 
H, V, W
larga proyeksiyalash jarayoni bilan solishtiriladi. 
Shunda proyeksiyalash tartibi va chizmani o„qish usuli bilan tanishiladi.