O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi namangan muxandislik-texnologiya instituti

 
 
 
 
 
 
Donlarning sifat ekspertizasi va ularni
saqlash jarayonida bo’ladigan o’zgarishlar 
 
Donlarning asosiy sifat ko’rsatkichlariga ularning yangiligi (rangi, ta’mi, hidi), namligi, 
katta-kichikligi, 
ifloslanganlik 
darajasi, 
zararkunandalar 
bilan 
zararlanganligi 
yoki 
zararlanmaganligi, don kesimining shishasimonligi, gul po’stlog’ining miqdori va boshqalar 
kiradi. Don asosan saqlashga va qayta ishlashga ma’lum hajmda (partiya) keltiriladi. Don 
massalari tashqi ko’rinishi va sifat ko’rsatkichlari bo’yicha bir xil bo’lishi talab etiladi. 
Har bir partiyada keltirilgan don massasida asosiy dondan tashqari boshqa begona 
aralashmalar, (begona o’tlar urug’i, qum, loy, poyalar, xaslar va hokazo) ham bo’lishi mumkin. 
Shu sababli don sifatini baholashda ana shu ko’rsatkichlarga ham alohida e’tibor beriladi. 
Don partiyasining sifati standartlarda bayon etilgan uslub asosida olingan o’rtacha 
namunani (1,5-2,0 kg) tekshirib baholanadi. Shu sababli o’rtacha namunaning sifati butun 
partiya don sifatini ko’rsata bilishi kerak, chunki shu ko’rsatkichga qarab butun partiya don sifati 
baholanadi. Ayrim olingan bir ko’rsatkichni aniqlash uchun don o’rtacha namunasidan kichik 
hajmdagi don miqdori olinadi. 
Donlarning sifatini baholashda organoleptik va laboratoriya usullaridan keng 
foydalaniladi. Donning asosiy organoleptik ko’rsatkichlariga rangi, hidi va ta’m ko’rsatkichlari 
kiradi. 
Donning rangi uning yangi yoki eskiligidan dalolat beradi. Yangi yig’ishtirilgan don 
tabiiy jilolanuvchan, aynan shu donga xos rangga ega bo’ladi. Donning rangining o’zgarib, 
tovlanishini yo’qotishi donning noqulay sharoitda yig’ishtirilganligi, quritilganligi yoki 
saqlanganligi natijasida vujudga keladi. 
Donning hidi kam seziluvchan. Donlarda begona hidlar ularni hid beruvchi narsalar bilan 
qo’shib saqlanganda donlarning bu hidlarni o’ziga singdirib olishi yoki donning mog’orlashi, 
chirishi natijasida vujudga keladi. 
Donlarda sarimsoq, koriandr hidlari ularning efir moylarini singdirib olishidan paydo 
bo’ladi. Bu hidni yo’qotish uchun don tozalanib, yuviladi va quritiladi. Agar donda ombor 
zararkunandalari rivojlansa albatta ularning hidi donga o’tib sifat ko’rsatkichlarini pasaytiradi.