A. A. Q od irov t ib b iy o t



Download 17,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet87/99
Sana28.06.2022
Hajmi17,84 Mb.
#712517
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   99
Bog'liq
2021-02-22603383da9fe88256 Tibbiyot tarixi (Qodirov A.) - 2005 y.

154
i


г
Abu B akr tabib kasallam i muvaffaqiyatli davolardi. U larga dorini ham
о zi tayyorlab b erardi. S h u nday qilib, 0 ‘zbekisto n d a yerli h ak im lard an
tash q ari boshqa m am lak atlard an kelgan h a k im la r ham y ash a rd ila r va 
tabiblik ishi bilan sh u g ‘ullanardilar.
О sha vaqtd agi b a ’zi o ‘zbek ziyo lilari tib b iy o t ilm id an x a b a rd o r 
bo Iganlar. B a’zilari bu ilm ni c h u q u rro q o ‘rganib, am aliy tibb iy o t bilan
ham sh u g ‘ullanganlar. Biz y uqorida H a m z a H ak im zo d a N iy oziyn in g 
tibbiyotni yaxshi bilganligini k o 'rsa tib o ‘tgan edik. B oshqa b ir tan iq li 
о zbek shoiri F u rq at (Z okirjon M ullo X olm u ham m ad o ‘g‘li) h am yaxshi 
tabib edi. U n in g tashqari hovlisida d o ri-d a rm o n la r tayyorlab sotiladigan 
do konchasi bo Igan. Shu yerda u bem o rlarn i qabul qilgan va ularga dori 
tayyorlab bergan. F u rq a tn in g rafiqasi ham tab ib lar o ilasidan b o ‘lgan. 
О zi h am tib b iy o tn i yaxshi bilgan, u asosan b em o r ayollarni davolagan.
M uqim iy (Am inxo‘ja M irzaxo‘ja o ‘g ii) ham tibbiyot va sog‘liqni saqlash 
ishlari bilan qiziqqan. U aholi salom atligi m asalasida so ‘z yuritib, o ‘sha 
davrd ag i h a y o t (a h o lin in g q a sh sh o q lig i, tib b iy y o rd a m n in g y e ta rli 
em asligi va h .k .) x alq n in g sa lo m a tlig ig a salbiy t a ’sir e tib , h a r xil 
kasalliklarning kelib chiqishiga sabab b o ‘lm oq da, deb yozgan edi.
Buxorolik m ashh ur m a’rifatparvar A hm ad D onish va xorazm lik taniqli 
z iy o k o r K o m il X o ra z m iy h a m tib b iy o t b ila n q iz iq q a n la r. K o m il 
X o ra z m iy n in g ta s h a b b u s i b ila n X iv a d a z a m o n a v iy (O v r u p o c h a
tuzilishdagi) kasalxona barpo etilgan edi. A m m o, u ju d a kichik (faqat 15 
o ‘rinli) b o ‘lgan. B u tu n b ir viloyat aholisi u ch u n 15 o ‘rinli kasalxona 
yetishm asd i, alb atta. Lekin uning b arp o etilishi o ‘sha vaqt u c h u n k atta 
ijobiy voqea edi.
0 ‘zb ek isto n d a xalq tab o b ati, deb ataluvchi tibbiyot ham m avjud. Bu 
tibbiyot xalqning faqat empirik tajribasiga asoslanadi. Kasallami davolashda 
asosan h a r xil shifobaxsh o ‘sim liklardan foydalanadi. B a’zi b ir od d iy
m uolaja usullari (q o n olish, zu lu k solish, o g ‘riq tish n i olib tash lash , 
ta n a n in g b iro r yeriga yig‘ilib qolgan yiringni kesib, ch iq arib yu bo rish , 
ch iq q an -sin g a n larn i davolash va h.k .) ham ishlatiladi.
X alq tabobatining tarixi uzoq o 'tm ish g a borib taqaladi. Aslini olganda 
yer yuzid a tib b iy o t dastlab aynan xalq tab o b ati sifatida kelib ch iq q an . 
X alq tab o b ati tibbiyotning shakllanayotgan davridagi tibbiyotdir.
T a rix iy m a ’lu m o tla rg a k o ‘ra xalq ta b o b a ti in s o n iy a t ja m iy a ti 
rivojlanishining dastlabki bosqichida, ibtidoiyjam oa davrida zarurat tufayli 
paydo b o ‘lgan. D em ak, xalq tab o b ati ibtidoiy o d am lar tib biy o tid ir. U 
vaqtdagi m uolaja usullari xalqning em pirik tajribasiga asoslangan. Tibbiyot 
to m m a ’no si bilan xalq tab o b ati edi. In so n iy at tara q q iy o tin in g keyingi 
davrlarida kasallarga tashxis q o ‘yish va ularni davolashda orttirilgan tajribalar 
u m u m alsh tirilib , xulosalar chiqarilib, ilm iy tibbiyot shakllandi. A m m o, 
xalq tab o b ati ham yashashda davom etdi. Ilm iy tibb iyo td an foydalanish
155


im k o n iy a tig a ega b o 'lm a g a n la r (k a m b a g ‘allar, ilm iy tib b iy o t b o rib
yetm agan jo y d a yashovchilar) xalq tib b iy o tid an foydalanardilar.
Biz yuqorida k o ‘rsatib o ‘tganim izdek, xalq tabobatining asosiy m uolaja 
usuli h ar xil shifobaxsh o ‘sim liklarni ish latish d a n iborat. A m m o, bu 
o ‘sim liklar ko‘pin cha laboratoriya usuli bilan tekshirishdan o ‘tkazilm agan 
b o ‘ladi. Xalq tabobatining vakillari b a ’zi o ‘sim likning u yoki bu kasallikda 
y ordam b erishini b ila d ila r-u , lekin, o ‘sim likdagi shifobaxsh m o d d an in g
kimyoviy tarkibi qanaqa, u qanday xususiyatlarga ega ekanligini bilmaydilar. 
S h uning u c h u n , u larn in g m uo lajalari an iq -ra v sh a n em as. Ik k in ch id a n
xalq tabobati kasallikni em as uning belgilarini (sim ptom larini) davolaydi. 
Bu usul bem ordagi kasallik alom atlarini y o ‘qotsa h am , u n i kasalliklardan 
butunlay sog‘aytirib yuborm aydi.
Xalq tibbiyotining vakillari k o ‘p in ch a b iro r tibbiy o ‘quv yu rtida bilim
o lm agan , ilm iy tib b iy o td an xabarsiz k ish ilardir. S hun ing u c h u n u la r 
odam organizm i, uning tuzilishi, un d a sodir b o ia d ig a n fiziologik, biologik 
va patologik jarayonlar haqida ju d a yuzaki tushu nch aga ega b o ‘ladilar. Bu 
jara y o n larn i bilm ay tu rib , kasalga t o ‘g‘ri tashxis q o ‘yish m u m k in em as. 
T o ‘g ‘ri tashxis q o ‘ym ay tu rib b em o rn i davolash h am m um k in em as. 
L e k in , b a ’zan x alq ta b o b a tin in g v a k illa ri b e m o rn i m u v a ffa q iy a tli 
davolaydilar. B unda u lar o ‘zlarining em pirik tajribalari va intuitsiyalariga 
suyanadilar. A m m o, xalq tabobatining vakillari orasida kasalliklar haqida 
ju d a yuzaki tu sh u n ch ag a ega b o 'lg a n , haqiqiy tib biy otdan u zo q tasodifiy 
kishilar ham oz em as. H a tto b em o rlarn i aldab yurivchi firibgarlar h am
kam uchram aydi.
K eyingi v aq td a shaxsiy tadb irk o rlik k a keng y o ‘l o chib berilganligi 
natijasida har xil sohalarda bo'lganidek, tibbiyot sohasida ham o ‘z hunarini 
su iiste’m ol q ilu v ch ilar k o ‘payib ketdi. A yniqsa, xalq tab o b ati "jonlanib" 
ketdi. Xalq tabobatiga ko‘r-ko‘rona ergashayotgan oddiy xalq bu tabobatning 
"kuchi"ga ishonib b o rm o q d a. H a tto xalq tab o b atin in g "afzalligi" h aq id a 
m aq o lalar ham y ozilm oqda. Xalq ta b o b a ti shu darajaga b o rib y etd ik i, 
b a ’zi bir m ualliflar "haqiqiy tibbiyot" xalq tab o b atid ir, ilm iy tibb iyo t 
esa dogm a, ya’ni safsatadir, deb d a’vo qilm oqdalar. Bu yerda masala oyog‘i 
osm ondan qilib q o ‘yilgan. H aqiqatda esa xalq tabobati dogm adir. C hunki, 
u m asalani eksperim ental usul bilan tekshirib k o ‘rm ay, k o ‘pro q em p irik
tajriba va intuitsiyaga suyanadi.
Ilgarigi v a q tla rd a ilm iy tib b iy o t y o ‘q lig id a, yoki k ish ila r u n d a n
fo y d a la n is h im k o n iy a tig a eg a b o 'lm a g a n la r id a x alq ta b o b a tid a n
foydalanganlar. E ndi ilm iy tibbiyot kasallarga tashxis q o ‘yish va u larni 
davolashda ulkan natijalarga erishgan vaqtda xalq tabobatidan, ya’ni ibtidoiy 
o d a m la r tib b iy o tid an foydalanishga q an d a y za ru ra t bor? T o ‘g‘ri xalq 
tabo b ati b a ’zan ayrim kasalliklarni m uvaffaqiyatli davolaydi. B uni ink o r 
etib b o ‘lm aydi, alb atta. Lekin, bu m uvaffaqiyat k o ‘p in c h a tasodifiydir.
156


C h u n k i, xalq tab o b ati vakillari tibbiy bilim ga ega b o ‘lm ag anlari sababli 
kasallik h o la tid a b em o r o rg an izm id a qan d ay patologik o ‘zg arishlar yuz 
berish in i bilm aydilar. B uni b ilm ay tu rib , b em o rn i davolash m u m k in
em as. U m u m a n o lganda xalq ta b o b a tin in g vakillari u n c h a lik o g ‘ir 
b o ‘lm ag an kasalliklarni davolay olad ilar. M urak kab ro q kasalliklarga 
ularning "tishi o ‘tm aydi". O brazli qilib aytsak, xalq tab ob ati ichida b itta - 
ikkita gavhar topiladigan katta bir uyum tosh-shag‘aldir. Bitta-ikkita gavhar 
deb, to g ‘d ek uyulib yotgan keraksiz tosh -sh ag ‘alni kavlayverish aqldanm i?

Download 17,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   83   84   85   86   87   88   89   90   ...   99




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish