Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 112 11–mavzu: termik fosfat kislota ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
113 
kondensatlanishidan keyingi qolgan yuqori kaloriyali gazdan foydalanish imkoniyati 
yaratiladi. 
Fosforning oksidlanishi va P
4
O
10
ning gidratlanishi natijasida katta miqdordagi 
issiqlik ajralib chiqadi va undan hozircha foydalanilmaydi. Tizim issiqlik ajratish 
usullari bo’yicha sirkulyatsiyatsion (sovituvchi suvning issiqligini ajratib olish bilan) 
va bug’latgichli (bug’lanuvchi suvning issiqligini ajratib olish bilan) ishlab 
chiqarishga bo’linadi. Sirkulyatsiyatsion tizimlar: elektrofiltr yoki skrubberli 
sirkulyatsion bir minorali va sirkulyatsion ikki minorali tizim keng tarqalgandir. 
Odatda, sirkulyatsion ikki minorali tizim keng qo’llaniladi. Bug’latgichli tizim esa 
ishlab chiqarishning kelajakdagi istiqboliga dahldordir. Sirkulyatsion tizimdan farqli 
o’laroq, ularda nasos-sovutgichli jihozlarga ehtiyoj yo’q, shu sababli energetik 
harajatlar kam talab etiladi. Lekin ularning asosiy kamchiligi shundan iboratki, 
minoradagi gidratlanishda suvning bug’lanishi tufayli hosil bo’ladigan chiqib 
ketuvchi gaz hajmining ko’payishi hisobiga va shuning uchun uning tarkibidagi 
kislota tomchilarini ushlab qolishga katta o’lchamdagi elektrofiltr qurilmalar talab 
etiladi. 
2.
Termik fosfat kislota ishlab chiqarish.
11.1 – rasmda sirkulyatsion ikki minorali tizimda fosfat kislota ishlab chiqarish 
tasviri keltirilgan. Suyuq fosfor ombordan nasos yordamida dozator orqali yondirish 
minorasi 2 ning forsunkasi 1 ga beriladi. Yondirish minorasi kesik konus (pastki 
qismi kichrayib boradigan) shaklida bo’ladi, hosil bo’lgan kislota tomchilari 
minoraning ichki devorlarida bir tekisda tarqalib, yupqa qavat hosil bo’lishini 
ta’minlaydi va suyuqlik pastga devor yuzasidan oqib tushadi. Bu esa minora ichki 
devorini qaynok fosfor alangasining yemiruvchilik ta’siridan saqlaydi. Fosfor 
yonishining nazariy harorati 3500
O
C atrofida bo’ladi. Ammo, fosforning yonishida 
ikki hissa ko’p miqdordagi havo ishlatiladi va natijada alanga harorati 2100-1800
O
C
gacha pasayadi. Gazning keyingi sovishi kislotadagi suvning bug’lanishi hisobiga 
ketadi. Havoning ortiqcha miqdorda olinishi fosforning quyi oksidlarini hosil 
bo’lishini, ularning gidratlanishi natijasida esa mahsulotni ifloslantiruvchi kislotalar 
(H
3
PO
2
, H
3
PO
3
) hosil bo’lishini olidini olish uchun zarurdir. 
Gaz haroratining yuqori (800-1000
O
C) bo’lishligi hisobiga P
2
O
5
ning 
gidratlanishida dastlab bug’ holatdagi metafosfat kislota, uning keyinchalik sovitilishi 
va gidratlanishidan tumansimon ortofosfat kislota hosil bo’ladi. Fosforning 
changlanishi forsunkaga keluvchi bug’ bilan 70-80
O
C gacha qizdirilgan birlamchi 
qisilgan havo yordamida amalga oshiriladi. Ikkilamchi havo yondirish minorasiga 
chig’anoq 3 orqali yuboriladi. Fosforning oksidlanishidan ajraladigan issiqlik minora 
tomi kismidan uzatiladigan aylanuvchi suvga hamda yig’gich 5 va issiqlik 
almashtirgich 6 orqali minoraning yuqorisiga 46-50
O
C haroratda yuklash nasosi 4 

---