P. G‘ulomov, O‘zbekiston Xalq o‘qituvchisi X. Inog‘omov

http://eduportal.uz

---

43
ro va lyuta fondi ma’lumotlari jahon yalpi milliy mahsulot (YMM)ning 
28 %i Shimoliy Amerika (25,8 %i AQSHga tegishli), deyarli 15 %i 
G‘arbiy Yevropa, 16 %i Xitoy hissasiga to‘g‘ri kelganini ko‘rsatdi 
(14-rasm).
14-rasm. 
Jahon yalpi milliy mahsulot (YMM) tarkibidagi yirik iqtisodiy 
markazlarning salmog‘i (2017-y.,%).
Jahon davlatlari iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqalar orqali o‘zaro 
yaqinlashishi, yagona axborot muhitida rivojlanishini anglatadigan 
global-
lashuv
jarayoni barcha mintaqalar hamda davlatlar xo‘jaligi rivojlanishiga 
ta’sir ko‘rsatadi. Globallashuv jarayoni iqtisodiy integratsiyaning yuzaga 
kelishiga olib kelgan. 
Xalqaro iqtisodiy integratsiya
davlatlarning o‘zaro 
mustahkam aloqalarga hamda milliy xo‘jaliklararo mehnat taqsimotiga 
asoslangan iqtisodiy birlashuv jarayonidir. 
Integratsion uyushmalarning mintaqaviy (masalan, Yevropa Ittifoqi), 
tarmoq (masalan, neft eksport qiluvchi mamlakatlar tashkiloti – OPEK) va 
xalqaro monopoliyalar ko‘rinishidagi turlari mavjud. Har bir integratsion 
uyushma jahon xo‘jaligi rivojlanishida katta ahamiyat kasb etadi. Ular 
orasida xalqaro monopoliyalarning asosiy ko‘rinishi bo‘lgan transmilliy 
kompaniyalar iqtisodiy imkoniyatlari yuqoriligi bilan ajralib turadi. Ikki 
va undan ortiq davlatda faoliyat ko‘rsatadigan korxonalar hamda katta 
miqdorda xorijiy aktivlarga ega xalqaro kompaniya 
transmilliy kompaniya
hisoblanadi. Hozirgi kunda jahon iqtisodiyotida ko‘plab TMKlar ishlab 
chiqarishning turli sohalarida faoliyat olib boradilar. 
http://eduportal.uz

---

44
Korporatsiyalarning bozor qiymati, yillik daromadi kabi ko‘rsatkichlari 
ularning jahon reytingidagi o‘rnini aniqlab beradi. Unga ko‘ra, AQSHning 
ko‘p tarmoqli «Wal-Mart Stores» kompaniyasi, Niderlandiya va Buyuk 
Britaniyaning «Royal Dutch Shell», Xitoyning «China Petroleum & Che-
mical Corp. (Sinopec)» va «China National Petroleum (PetroChina)» kom-
paniyalari jahonning eng mashhur TMKlari deb tan olinadi. Jahonning 
yetakchi 500 ta TMKlarining katta qismi AQSH (128 ta), Xitoy (106 ta) 
va Yaponiya (53 ta) hududida ro‘yxatdan o‘tkazilgan.
1. Jahon xo‘jaligi shakllanishi va rivojlanishida iqtisodiy markazlar qanday 
ahamiyatga ega bo‘lgan? 
2. XX asrning ikkinchi yarmida jahon xo‘jaligining rivojlanishi nima hisobiga 
amalga oshdi?
3. Zamonaviy jahon iqtisodiyotining o‘ziga xos jihatlari nimada?