P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

TALABALAR UCHUN KO’RSATMALAR 
“Geoaxborot tizim va texnologiyalar” kursi “Geodeziya, kartografiya 
va kadastr” mutaxassisligi talabalari uchun majburiydir, ikki semestr 
mobaynida o’rganish uchun mo’ljallangan va imtixon bilan yakunlanadi. 
Imtixon testlash shaklida o’tadi. Kompyuter vositasida testlash to’rtta 
testdan iborat, ulardan har biri o`quv qo`llanmaning tegishli bobiga 
bog`langan. Imtixonni muvaffaqiyatli topshirish uchun o`quv qo`llanma 
materiali tamoman yetarlidir, lekin o’z ustida ishlash saviyasini ko’tarish 
maqsadida qo’shimcha adabiyotlar va Internet-manbalar tavsiya etiladi. 
Testlarni muvaffaqiyatli topshirish o`quv qo`llanma materialini mulohaza 
bilan o’qish va o’zlashtirish demakdir. 
 

---

6 
KIRISH 
Ushbu o`quv qo`llanma geoaxborot tizim va texnologiyalariga – 
zamonaviy 
axborot 
texnologiyalarining 
gurkirab 
rivojlanayotgan 
yo’nalishiga bag`ishlangan. O`quv qo`llanmaning bosh maqsadi – 
geoinformatikaning asosiy tushunchalarini bayon etish, geoaxborot 
tizimlarining ishlash prinsiplari to’g`risida aytib berish va ulardan 
foydalanishning muayyan misollarini ko’rsatishdir. O`quv qo`llanma to’rtta 
bobdan iborat va geoaxborot tizimlarining umumiy tavsifini, GAT larni 
amaliy qo’llash misollarini, tahliliy masalalarning GAT - texnologiyalar 
yordamidagi yechimini, eng ommabop GAT lar sharhini o’z ichiga oladi. 
O`quv qo`llanma materiali talabalarga, turli tashkilotlar rahbarlari va 
mutaxassislariga geoaxborot texnologiyalarini qo’llab yechish mumkin 
bo’lgan masalalarni yo’lga qo’yishda yordam beradigan qilib tanlangan va 
shakllantirilgan. 
“Geoaxborot tizimlari” darsligi oliy professional ta’limning davlat 
ta’lim standarti talablariga muvofiq tuzilgan va talabalarga geoaxborot 
texnologiyalarini o’rganishda, zamonaviy GATlarning ishlash prinsplprini 
o’zlashtirishda va fazoviy tahliliy masalalarni yyechish ko’nikmalariga ega 
bo’lishda yordam ko’rsatish uchun mo’ljallangan. 
Barcha davrlarda fizik ob’yektlarning fazoviy orientatsiyasi yoki, 
sodda qilib aytganda, ularning geografik holatiga oid bilimlar odamlar 
uchun juda muhim bo’lgan. Masalan, ibtidoiy ovchilar o’z o’ljalarining 
o’rnashgan joyini doim bilganlar, biror jdoy ilk bor tekshirgan shaxslarning 
yashashi yoki vafoti esa ularning geografiya bilimlariga bevosita bog`liq 
bo’lgan. Shuningdek hozirgi zamon jamiyati ham kim va qaerdaligi 
to’g`risidagi axborotga tayanib yashaydi, ishlaydi va hamkorlik qiladi. 
amaliy geografiya kartalar va fazoga oid axborot ko’rinishida kashfiyotlar 
qilishda yordam bergan, savdoda ko’maklashgan, o’tgan kamida 3000 yil 
mobaynidagi insoniyatning hayotiy faoliyati xavfsizligini oshirgan, kartalar 
esa sivilizatsiyamiz tarixi to’g`risida hikoya qiluvchi eng go’zal hujjatlardan 
biridir (1.1-rasm).

---

7 
Ushbu o`quv qo`llanma bakalavr bosqichi talabalari uchun
tayyorlangan bo‘lib, u «Geoaxborot tizim va texnologiyalari» fanining 
o‘quv dasturiga mos tarzda yaratildi. o`quv qo`llanmani tayyorlashda
geoma
ʼ
lumotlar bazalarini loyihalash, yaratish va boshqarishning 
Respublikamizdagi holati va tajribalari hisobga olindi, ushbu sohaga
oid zamonaviy adabiyotlardan, shuningdek, xorijiy davlatlar 
tajribalaridan foydalanildi. 
Mualliflar o`quv qo`llanmani yozishlaridan asosiy maqsad talabalarni 
«Geoaxborot tizim va texnologiyalar» fanidan olgan bilimlarini kelajakda 
geodeziya, kartografiya va kadastr saholarida geoinformatik ishlarni 
amalga oshirishida qo‘llay olishlarini ta’minlashdan iboratdir. Mualliflar 
o`quv qo`llanma to‘g‘risida bildirilgan barcha fikr va mulohazalarni 
mamnuniyat bilan qabul qiladilar. 
1.1-rasm. Yangi Angliyaning 1685 yilda Nikolas Vischer tomonidan 
tuzilgan kartasi. 
Bizning geografiya sohasidagi bilimlarimiz notanish shaharda kerakli 
ko’chani izlash yoki o’z ish joyigacha bo’lgan eng qisqa piyoda yo’lini 
hisoblab chiqish kabi har kungi masalalarni yechishda eng ko’p 
qo’llaniladi. Fazoviy axborot qishloq xo’jaligi mahsulotlarini va sanoat 
tovarlarini ishlab chiqarishda, issiqlik va elektr energiyasi olishda, biz 
rohatlanadigan o’yin-kulgilarni tashkillashtirishda bizga yordam beradi. 

---

8 
O’tgan yuz yillikning so’nggi o’ttiz yilida insoniyat