P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

1.2. Asosiy tushunchalar va terminlar 
Geoaxborot texnologiyalari – zamonaviy axborot texnologiyalarining 
gurkirab rivojlanayotgan yo’nalishidir. Shu sababdan ushbu bilimlar 
sohasida umumiy qabul qilingan terminologiyaning majudligi haqida 
gapirishning hozircha iloji yo’q. Bu faoliyat sohasi hali qanchalik yosh 

---

13 
ekanligini tushunish uchun GAT ning turli muallflar tomonidan taklif 
qilingan ko’p sonli ta’riflarini kelttirish etarlidir. 
GAT
– bu “ma’lumotlarni boshqarish, ularni kartografik aks ettirish 
va 
tahlil 
qilish 
uchun 
yaratiladigan 
ichidan 
pozitsionirlangan 
avtomatlashtirilgan fazoviy axborot tizimidir” (
Berry J.
). 
Ta’kidlashim kerakki, ushbu ta’rif unchalik to’liq emas, zero axborot 
tizimining elamenti tariqasida odamni hisobga olmaydi. Har qanday 
axborot tizimida odam muhim o’rin egallaydi – bu ham kuzatuvchi, 
hamekspert, ham tahlilchidir. Juda ko’p hollarda geoinformatika 
sohasidagi tadqiqotchilar GATda odamning roliga urg`u berish uchun 
“odam-mashina kompleksi” so’z birikmasini qo’llaydilar. 
GAT
– bu “fazoviy-koordinastiyalangan ma’lumotlarni to’plash, 
ishlash, aks ettirish va tarqatishni, atrof-muhitni va jamiyatni hududiy 
tashkil etishni inventarizastiyalash, tahlil qilish, modellash, prognozlash va 
boshqarish biln bog`liq ilmiy va amaliy geografik masalalarni yechishda 
hudud to’g`risidagi ma’lumotlar va bilimlardan samarali foydalanish uchun 
ularni integrastiyalashni ta’minlovchi apparat-dasturiy odam-mashina 
kompleksidir” (
Koshkarev A.V.
). 
GAT
– 
bu 
“ma’lumotlarni 
ulardan 
keyinchalik 
geografik 
tadqiqotlarda foydalanish uchun va uni amaliy qo’llash uchun qulay 
bo’lgan axborotni ishlab chiqarish maqsadida to’plovchi, uzatuvchi va 
ishlov beruvchi, odamlar, shuningdek texnik va tashkiliy vositalardan 
tashkil topgan tizim” (
Konecny M
.). 
GAT
– bu “geografik (fazoviy bog`lanishi aniqlangan) ma’lumotlarni 
saqlash, manipulyastiya qilish va aks ettirish bo’yicha apparat-dasturiy 
vositalar va inson faoliyati kompleksi” (
Abler R.
). 
GAT
– bu “ma’lumotlarni ma’lum foydalanuvchilarning o’ziga xos 
ehtiyojlarini aniq belgilangan kostepstiyalar va texnologiyalar doirasida 
qondirish maqsadida fazoviy axborotga hisobiy, grafik va kartografik 
aylantirish uchunEHMda amalga oshirilgan modellar to’plami bilan 
bog`langan dinamik tashkillashtirilgan ma’lumotlar to’plami (dinamik 
ma’lumotlar bazasi yoki ma’lumotlar banki)” (
Degani A.
). 

---

14 
GAT
– bu: “ma’lumotlar bazasini kengytirish uchun, ma’lumotlar 
bilan manipulyastiya qilish, ularni kartalar yoki jadvallar ko’rinishida 
vizualizastiyalash uchun pirovardida xo’jalik faoliyatining u yoki bu 
variantiga oid qarorlar qabul qilish uchun mo’ljallangan, ma’lumotlar 
bazasini, apparaturani, ixtisolashtirilgan matematik ta’minotnio’z ichiga 
oluvchi tizim” (
Lillesand T.
). 
GAT
– bu: “tabiat va jamiyatning o’zaro ta’sirining hududiy aspekti 
to’g`risidagi bilimlar tizimining avtomatik vositalar (EHM), shuningdek 
qidirish, kiritish, modellash va boshqa funksiyalarini modellashtiruvchi 
dasturiy ta’minot yordamida amalga oshirilgan saqlanish joyi” (
Trofimov
A.M., Panasyuk M.V.
). 
Ushbu o`quv qo`llanma muallifiga amerikalik olim 
D.P. Lusch
ning 
sodda va bir vaqtda to’liq ta’rifi ko’proq yoqadi: 
GAT
– bu mutaxassis-tahlilchilar boshqaruvi ostida bo’lgan 
integrastiyalangan kompyuter tizimidir, u fazoviy o’zaro bog`lanishi 
aniqlangan ma’lumotlarni to’plash, saqlash, manipulyastiya qilish, tahlil 
qilish, modellash va aks ettirish ishlarini amalga oshiradi (1.5-rasmga 
qaralsin). 
Ma’lumotlarni
kiritish
Ma’lumotlarni
uzatish
Ma’lumotlarni
saqlash
Ma’lumotlarni
tahlil qilish
Interaktiv 
xizmat ko`rsatish