|
1.5-rasm. Geoaxborot tizimining sxemasi.
15
Ko’rinib turibdiki, Gat ta’riflari ko’p, lekin ularning har biri ham
to’g`ri. Ular faqat ko’rilayotgan masalani qamrash kengligi bilan farqlanadi.
Bundan tashqari, o`quv qo`llanmada quyidagi terminlar tez-tez uchraydi,
ularning bir qismi www.glossary.ru saytidan olingan:
Karta
– (Map, Chart, nem. Karte, fr. Carte, grek. Chartes dan –
varaq, o’rog`liq qog`oz) – tekis, yer yuzasining, boshqa jismining yoki
kosmk fazoning tabiiy va ijtimoiy-iqtisodiy hodisalarning joylashuvini,
xususiyatlarini
va
bog`lanishlarini
ko’rsatuvchi
tekis,
matematik
aniqlangan, kichiklashtirilgan, generalizatsiyalangan shartli-belgili tasviri.
Karta yuqori axboriylikka, originalga nisbatan fazoviy-vaqt jihatdan
o’xshashlikka, metriklikka, juda obzorlilik va ko’rgazmalikka ega bo’lgan
obrazli-belgili model sifatida ko’riladi, bu uni yer to’g`risidagi fanlarda va
ijtimoiy-iqtisodiy fanlarda bilishning o’ta muhim vositasiga aylantiradi.
Kartani o’qish
– kartani kartografik shakllarni tanishga, uning
mazmunini talqin qilish va tushunishga asoslangan o’zlashtirish. Kartani
o’qish smaradorligi kartaning o’qiy bilish darajasiga, ya’ni ayrim belgilarni
kartografik obrazlarni va umuman butun tasvirni o’zlashtirishning
yengilligi va tezligiga bog`liq. O’z navbatida o’qiy bilish darajasi shartli
belgilarning yaqqolligi, karta bezatilishining sifati, kartaning umumiy
yuklanish darajasi, tasvir detallarining farqlanishi bilan belgilanadi.
Raqamli karta
– (Numerical map, Digital map, nem. Numerische
karte) – sirtning kartalar uchun qabul qilingan proyektsiyada, razgrafkada,
koordinatalar va balandliklar tizimida kartografik
generalizatsiya
qonunlarini inobatga olib shakllantirilgan raqamli modeli. Aslini olganda,
“raqamli karta” termini aynan raqamli modelni, raqamli kartografik
ma’lumotlarni anglatadi. Raqamli karta kartografiyalash, karta aniqligi,
generalizatsiyalash, shartli belgilar tizimi normativlari va qoidalariga to’la
rioya qilgan holda yaratiladi. Raqamli karta odatdagi qog`ozli, kompyuterli,
elektron kartalarni tayyorlash uchun asos bo’lib xizmat qiladi, u
kartografik ma’lumotlar bazasi tarkibiga kiradi, GAT axborot ta’minotining
eng muhim elementlaridan biri hisoblanadi va shu bilan birga GAT amal
qilishining natijasi bo’lishi mumkin.
16
Kompyuterli karta – avtomatlashtirilgan kartografiyalash vositalari
yordamida grafik chiqarish qurilmasida (grafopostroitellar, printerlar,
digitayzerlar va boshqalarda qog`ozda, plastikda, fotoplyonkada va boshqa
materiallarda) yoki geoaxborot tizimi yordamida olingan kartadir. Ba’zida
ixtisoslashtirilmagan uskunalarda tayyorlangan kartalarni, masalan, alfavit-
raqamli bosish qurilmalarida tayyorlangan EHM - katalar yoki ATSPU-
kartalar deya atalmishlarni ham kompyuterli kartalar sarasiga kiritadilar.
GAT - texnologiyalar – geografik axborot tizimlarini yaratishning
texnologik asosi, ularning funksional imkoniyatlarini realizastiya qilish
imkonini beradi.
Geoaxboriy tahlil – ob’yektlar va hodisalarning joylashuvi,
strukturasi, o’zaro bog`lanishini fazoviy tahlil va geomodellash uslublaridan
foydalanib tahlil qilish.
GATlarning funksional imkoniyatlari – geografik axborot tizimlari va
tegishli dasturiy vositalar funksiyalarining to’plami:
ma’lumotlarni mashina muhitiga raqamli ma’lumotlarning
mavjud to’plamlaridan import qilish yo’li bilan yoki manbalarni
raqamlash yordamida kiritish;
ma’lumotlarni o’zgartirish, shu jumladan ma’lumotlarni bir
formatdan
boshqasiga
kovertastiyalash,
kartografik
proyektsiyalarni transformastiyalash, koordinatalar tizimlarini
o’zgartirish;
ma’lumotlarni ichki va tashqi ma’lumotlar bazalarida saqlash,
manipulyastiya qilish va boshqarish;
kartometrik operatsiyalar;
foydalanuvchilarning personal sozlash vomitalari.
Geoinformatika – fan, texnologiya va ishlab chiqarish faoliyati:
geografik axborot tizimlarini ilmiy asoslash, loyihalash, yaratish,
ekspluatastiya qilish va ulardan foydalanish bo’yicha;
geoaxborot texnologiyalarini ishlab chiqish bo’yicha;
17
GATlarning amaliy yoki geoilmiy maqsadlar uchun amaliy
aspektlari yoki ilovalari bo’yicha.
Do'stlaringiz bilan baham: |
