P islomov toshkent 2017 O‘quv qo‘llanma

TAKRORLASH UCHUN SAVOLLAR 
1.
 
Geoaxborot texnologiyalari qariyb 50 yildan beri mavjud. Bunday 
yuqori texnologik yo’nalish uchun bu ko’pmi yoki kammi?
 
2.
 
Nega geoinformatika va geoaxborot texnologiyalari axborot 
texnologiyalari ichida eng gurkirab rivojlanayotgan yo’nalishlardan 
birini o’zida ifodalaydi?
 
3.
 
Bu nima – fanmi, texnologiyami, uslubmi, kompyuter dasturimi?
 

---

45 
4.
 
Geoaxborot tizimlarining rivojlanish tarixi nechta davrga ajratiladi 
va ularning qisqacha mazmuni?
 
5.
 
: Hozirgi kunda geoaxborot texnologiyalari hayotning deyarli 
hamma sohalariga kirib keldi. Ulardan asosiylarini e’tirof eting?
 
6.
 
GAT dasturlari va ishlab chiqaruvchi firmalarni sanab bering? 
7.
 
GAT necha tipdagi atributiv axborotga bir vaqtda ishlov berishi 
mumkin? 
8.
 
Kartografik mahsulotni kompyuter yordamida yaratish qanday 
usullar bilan amalga oshirilishi mumkin? 
9.
 
Geoaxborot tizimi bilan ishlash uchun qanday dasturlar va 
uskunalar zarur? 
10.
 
GAT tipologiyalarini sanab bering? 
 
 

---

46 
2-BOB. GAT DA TAHLILIY MASALALARNI YECHISH 
2.1. GATda ma’lumotlar modellari 
Geoaxborot tizimida ma’lumotlarni tashkil qilish uslubini, birinchi 
navbatda, ma’lumotlar modelini, ya’ni fazoviy ob’yektlarni raqamli 
tavsiflash usulini tanlash DTni tanlashga qaraganda ancha muhimdir. Bu 
shu bilan shartlanadiki, ma’lumotlar modeli yaratiladigan GATning 
ko’pgina 
funksional 
imkoniyatlarini 
va 
u 
yoki 
bu 
kiritish 
texnologiyalarining qo’llana olishini bevosita belgilaydi. Axborot vizual 
qismini ifodalashning fazoviy aniqligi barobarida, sifatli kartografik 
material olish va raqamli kartalar nazoratini tashkil qilish imkoniyati ham 
modelga bog`liqdir. Tizimning, masalan, ma’lumotlar bazasiga so’rovning 
bajarilishidagi yoki monitor ekranida renderingdagi (vizuallashtirishdagi) 
unumdorligi GATda ma’lumotlarni tashkil qilish usuliga jud kuchli bog`liq. 
Ma’lumotlar 
modelini 
tanlashdagi 
xatolar 
GATda 
zaruriy 
funksiyalarni realizastiya qilishda va ularning ro’yxatini kelajakda 
kengaytirishda, 
loyiha 
bajarilishining 
iqtisodiy 
nuqtai 
nazardan 
samaradorligida hal qiluvchi tarzda ta’sir ko’rastishi mumkin. Ma’lumotlar 
modelini tanlashga shakllantiriladigan geografik va atributiv axborot 
ma’lumotlar bazalarining qimmati bevosita bog`liq. 
Ma’lumotlarni tashkil qilish darajalarini piramida ko’rinishida 
ifodalash mumkin, 2.1-rasm. Ma’lumotlar modeli – bu ma’lumotlarni 
tashkil qilishning konsteptual darajasidir. Oldingi bobda ko’rib chiqilgan 
“poligon”, “uzel”, “chiziq”, “yoy”, “identifikator”, “jadval” kabi terminlar 
“tema” va “qatlam” tushunchalari barobarida aynan shu darajaga 
tegishlidir. 
Ma’lumotlarni tashkil qilishni batafsilroq ko’rib chiqish ko’p hollarda 
ma’lumotlar strukturasi deb ataladi. Strukturada “matrista”, “ro’yxat”, 
“ishoralar tizimi”, “ko’rsatkich” kabi matematik va dasturchilik terminlari 
uchrab turadi. Ma’lumotlarni tashkil qilishning batafsilligi bo’yicha keyingi 
darajasida mutaxassislar ma’lumotlar fayllari strukturasi va ularinng 
bevosita formatlari bilan ish ko’radilar. Muayyan 
MB
ning tashkil qilinish 
darajasi har bir loyiha uchun yagona hisoblanadi. 

---

47