1. tabiat va inson

17-mashq 
1. Suv, kerosin va simobda 0,6 m chuqurlikdagi bosimni 
aniqlang. 
2. Dengizdigi eng chuqur joylardan birining chuqurligi 
10 900 m. Suvning shu tubga bo’l 
gan bosimini hisoblang. Dengiz suvining zichligi 1030 
3
m
kg
. 
3. Quyidagi rasmda vertikal holatda o’rnatilgan shisha 
nayga birlashtirilgan futbol, kamerasi 
tasvirlangan. Kamera va naycha ichida suv bor. Kamera 
ustiga taxtacha quyib, uning ustiga 
5 kg tosh quyilgan. Naydagi suv ustunining balandligi 1 
m. Taxtachaning futbol kamerasiga 
tegib turgan qismi yuzini aniqlang. 
39. TUTASH IDISHLAR 
Quyidagi rasmda bir-biriga rezinka nay bilan 
tutashtirilgan ikki idish tasvirlangan. Bunday idishlar 
tutash idishlar deyiladi. Leyka, choynak 
kofeyniklar tutash idishlarga misol bo’ladi (quyidagi 
rasm). Masalan, leykaga quyilgan suv 
hamma vaqt leyka idishida va jo’mragida bir xil 
balandlikda turishini kundalik turmush tajribasidan 
bilamiz. 

---

24 
Tutash idishlar bilan quyidagi sodda tajribani qilib 
ko’rish mumkin. Ikkita shisha naycha rezinka naycha 
bilan tutashtiriladi (quyidagi rasm) Tajriba 
boshlanishida rezinka naycha o’rtasidan qisib quyiladi va 
shisha naychalardan bittasiga suv quyiladi. So’ngra; 
qisqich ochib yuborilsa, ikkala; naychada suv sirti bir xil 
balandlikka erishguncha suv ikkinchi naychaga oqib 
o’taveradi.
Naychalardan birini shtativga mahkamlab 
qo’yish, ikkinchisini esa ko’tarish, tushirish yoki yon 
tomonga og’dirish mumkin. Bu hollarda 
ham, suyuqlik tinchlanishi hamon uning sathi ikkala
naychada bir xil' bo’ladi. 
Har qanday shakldagi tutash idishlarda tinch holatda 
bo’lgan suyuqlikning erkin sirti (quyidagi rasm) bir xil 
balandlikda turadi. 
Agar suyuqlik tinch holatda bo’lsa, ikkala tutash idishda 
istalgan sathda bosim bir xil bo’ladi. Bu sathlar ustidagi 
bir jinsli suyuqlik ustunining balandligi ham bir xil 
bo’ladi. 
Agar tutash idishning bir tirsagiga bir xil suyuqlik 
ikkinchi tirsagiga esa ikkinchi xil suyuqlik quyilsa, u 
holda bu suyuqdiklar muvozanatlashganda ularning 
sathlari bir xil bo’lmaydi. Buning sababi tushunarli, 
albatta. Suyuqlikning idish tubiga bosimi suyuqlik 
ustunining balandligiga va zichligiga to’g’ri pro-
porstional ekanligini bilamiz. Bunda suyuqliklarning 
zichligi har xil, shuning uchun ularning ustunlarining 
balandligi turlicha bo’ladi. Bosimlar teng bo’lganda 
zichligi katta bo’lgan suyuqlik ustunining balandligi 
zichligi kichik bo’lgan suyuqlik ustunining 
balandligidan kichik bo’ladi (quyidagi rasm). 
Tutash idishlarda bosimlar teng bo’lgani uchun 
2
1
p
p

yoki 
2
2
1
1
gh
gh



bundan 
1
2
2
1



h
h
.
Demak, tutash idishlarda ikkita turli jinsli suyuqliklar 
ustunining balandligi ularning zichliklariga teskari 
proporsional.
Masala. Tutash idishlarning bir tirsagiga suv ikkinchi 
tirsagiga kerosin quyigan. Agar suv ustuning balandligi 
8 sm bo’lsa, kerosin ustunining balandligini toping.
1
2
2
1



h
h
formulaga asosan. 
100
800
8
2

h
bundan 
.
10
2
sm
h

1. Siz tutash idishlarga qanday misollar keltira olasiz? 2. 
Tutash idishlarda bir jinsli suyuqliklarning erkin sathi 
qanday joylashadi? 3. Tutash idishlarda turli jinsli suyuq-
liklarning erkin sirti qanday joylashadi?