01 умичт ўқув қул

Nazorat savollari: 
1. Mahsulotlarni quritish usullari. 
2. Quritish turlari. 
3. Quritgichlar turlari. 
4. Tasmali quritgichning tuzilishi va ishlash printsipi. 
6. Barabanli quritgichning tuzilishi va ishlash printsipi. 
7. Pnevmatik quritgichlar. 
8. Don va yog’li urug’larni quritish. 
9. Quritish agentlari. 
10.Urug’larni quritish istiqbolli usullar. 
a

---

69 
b
30-rasm. Pnevmatik quritgich: a-sxemasi; b-umumiy ko’rinishi 
 
 V-bob:URUG’LARNI CHAQISH VA MAG’IZNI PO’STLOQDAN 
AJRATISH USKUNALARI 
5.1.Urug’larni chaqishdan maqsad 
Moyli urug’lar hujayralarida, moy bir tekis taqsimlanmagan bo’lib, ko’p 
miqdordagi moy mag’izda to’plangan, urug’ va mag’izni o’rab turuvchi qavatlarda 
moy kam miqdorda bo’lib, bu moylar tarkibi jihatdan mag’iz tarkibidagi moydan farq 
qiladi. 
Turli moyli urug’larda mag’iz va qobiq o’rtasidagi o’zaro nisbat turlicha bo’lib, 
u naviga va o’stirilgan tabiiy iqlim sharoitiga qarab o’zgarib turadi. 
Yuqori sifatli moy, shrot va kunjara olishda moyli urug’ni chaqish va qobiqni 
ajratish asosiy va muhim texnologik jarayon hisoblanadi. Mag’iz va qobiqning o’zaro 
nisbati uni qobiqni ajratib qayta ishlanganda u qurilmalarning ish unumdorligiga, 
olinayotgan mahsulotlar sifatiga va sheluxa, shrot, kunjara va moyning chiqishiga 
ta’sir etadi. 

---

70 
Moyli urug’lar urug’ qavati, mag’iz qavatning xarakteri va bog’liqligini 
mustahkamligiga ko’ra ikki guruhga: qobiqli moyli urug’lar va qobiqsiz moyli 
urug’larga bo’linadi. 
Qobiqli moyli urug’lar kungaboqar, paxta chigiti qayta ishlashda mag’iz urug’ 
qobig’idan ajratilib qayta ishlanadi. Agar moyli urug’ qobiqni ajratmasdan qayta 
ishlansa undan olingan moyning sifati past bo’lib, mazasi va hidi yomonlashadi, 
kislota soni va rangi katta bo’ladi, saqlash muddati qisqaradi. 
Qobiqning mexanik mustahkamligi mag’izning mustahkamligidan bir necha 
marta katta bo’lib u qurilmalarning yeyilishini tezlashtiradi va foydali unumdorligini 
kamaytiradi. Urug’ qobig’ini ajratish natijasida presslash va ekstraktsiyalash 
jarayonlari yengillashadi.
Urug’ qobig’i g’ovakligi yuqori bo’lganligi sababli moyni yutish qobiliyati ham 
yuqori. Natijada presslash usulida olinadigan moy yuqotishlari ko’payadi.
Moyli urug’lar turli mashinalarda har xil usullarda po’stlog’idan ajratiladi. 
Chaqish usuli ularning fizik-mexanik va biokimyoviy xususiyatlarga asosan 
tanlanadi. Masalan, kungaboqar pistasi, chigit, kanakunjut, nasha urug’i, gorchitsa, 
soya, yeryong’oq va shunga o’xshashlarning po’stlog’i qattiq, zig’ir, ko’knor urug’i, 
indovlarniki yumshoq bo’ladi. Shuning uchun ular har xil mashinalarda po’stlog’idan 
ajratiladi. 
Moyli urug’lar po’stlog’ining mustahkamligi ularning namligiga bog’liq. 
Masalan, kungaboqar urug’ining namliligi 14,1% bo’lganda po’stlog’ini sindirish 
solishtirma ishning maksimal miqdoriga mos keladi, namlik oshganda yoki 
pasayganda u kamayadi. 
Kungaboqar urug’ining po’stlog’i tolasimon tuzilishiga ega va zarba ta’sirida 
yoriladi. Kanakunjut urug’i oson siqilish natijasida chaqiladi. Paxta chigiti po’stlog’i 
tukli zich bo’ladi va kesish usuli bilan pichoq yordamida chaqiladi.