01 умичт ўқув қул

Shesternali nasoslar 
(
va narxi arzonligi bilan yog’
parafin, yog’ kislotalari, gudron, mazut) uzatish uchun keng qo’llaniladi.
43 
ochilgan yetkazuvchi klapan orqali chiqib ketadi. Ta`minlovchi idishdagi suyuqlik 
idan 
nasos 
silindrining 
eng 
yuqori 
sathigacha 
bo’lgan 
balandlikka 
deyiladi. 
ilganda u avval so’rish trubasidagi havoni tortadi va 
suyuqlik hosil bo’lgan bosimlar farqi ta`sirida so’rish trubasiga ko’tariladi. Nasos bir 
oz vaqt ishlagandan so’ng so’rish trubasi va silindrdagi havo haydab chiqarilib, 
suyuqlik silindrni to’ldiradi. Shundan keyin nasos moslangan tartibda ishlay 
boshlaydi. Natijada ta`minlovchi idishdagi suyuqlik qabul qiluvchi idishga o’tadi.
-rasm.
 
Porshenli nasosning ishlash prinsipi. 
-klapan, 2-porshen, 3-shatun, 4- krivoship. 
sath bilan suyuqlik ko’tarilgan eng yuqori 
deyiladi. So’rish balandligi bilan haydash balandligining 
nasosning tortish balandligi yoki to’liq statik bosimni beradi. 
Porshenli nasoslarning markazdan ko’chma nasoslarga taqqoslangandagi
kamchiligi ularning qo’polligi, qimmat turishi, ishlatish murakkabligidir. Bu 
nasoslarni markazdan qochma nasoslarga nisbatan ko’proq kuzatib turish tala
qilinadi, chunki porshenli nasoslarning klapanlari tez-tez ifloslanib turadi. Ifloslanish 
nasosning boshqa qismlarida ham bo’ladi. 
i nasoslarning turli loyihalari bilan qurilgan turlari ishlab chiqarishning 
(20-rasm). Bu turdagi nasoslar konstruktsiyas
va narxi arzonligi bilan yog’-moy sanoatida qovushqoq mahsulotlarini (suyuq sovun, 
yog’ kislotalari, gudron, mazut) uzatish uchun keng qo’llaniladi.
Ta`minlovchi idishdagi suyuqlik 
idan 
nasos 
silindrining 
eng 
yuqori 
sathigacha 
bo’lgan 
balandlikka 
avval so’rish trubasidagi havoni tortadi va 
suyuqlik hosil bo’lgan bosimlar farqi ta`sirida so’rish trubasiga ko’tariladi. Nasos bir 
oz vaqt ishlagandan so’ng so’rish trubasi va silindrdagi havo haydab chiqarilib, 
yin nasos moslangan tartibda ishlay 
boshlaydi. Natijada ta`minlovchi idishdagi suyuqlik qabul qiluvchi idishga o’tadi.. 
bilan suyuqlik ko’tarilgan eng yuqori sathning farqiga 
So’rish balandligi bilan haydash balandligining 
nasosning tortish balandligi yoki to’liq statik bosimni beradi.
Porshenli nasoslarning markazdan ko’chma nasoslarga taqqoslangandagi asosiy 
ishlatish murakkabligidir. Bu 
nasoslarni markazdan qochma nasoslarga nisbatan ko’proq kuzatib turish talab 
tez ifloslanib turadi. Ifloslanish 
alari bilan qurilgan turlari ishlab chiqarishning 
. Bu turdagi nasoslar konstruktsiyasi oddiyligi 
moy sanoatida qovushqoq mahsulotlarini (suyuq sovun, 
yog’ kislotalari, gudron, mazut) uzatish uchun keng qo’llaniladi. 

---

44 
Shesternali nasoslarning tuzilishi juda sodda. Oddiy shesternali nasoslarning 
asosiy ish detallari ikkita bir xil shesterna bo’lib, ular korpus ichiga joylashgan 
bo’ladi. Etaklovchi shesterna harakatni dvigateldan oladi. Nasosda ikkita qopqoq 
bo’lib, ularda etaklovchi va etaklanuvchi valiklar podshipnik va salniklar bilan 
ta`minlangan. Nasos korpusida ikkita teshik bor, bittasi S – so’rish teshigi – shesterna 
tishchalari o’zaro ajralayotgan tomonda, ikkinchisi teskari tomonda – tishchalar 
ishlayotgan tomonda bo’lib, haydash teshigi deyiladi.
Nasosning ishlash printsipi quyidagicha. Etaklovchi val o’zida o’rnatilgan 
shesternasi bilan dvigatel yordamida harakatga keltiriladi, etaklanuvchi shesterna esa, 
undan aylanma harakat oladi. Shesternalar aylanayotganda tishlar so’rish bo’shlig’ida 
(S) bir–biridan uzoqlashadi. Natijada tishlar orasidagi chuqurchada suyuqlikning 
katta tezlikda olib ketishi sababli so’rish bo’shlig’ida siyraklanish vujudga keladi va 
so’rish teshigiga suyuqlik kela boshlaydi.
Tishlar orasidagi chuqurchalardagi suyuqlik tishlar o’zaro ilash paytida haydash 
bo’shligi (x) ga siqib chiqariladi, natijada haydash bo’shligida bosim ortib, suyuqlik 
tarmoqqa 
uzatiladi. 
Shesternali 
nasoslar 
ishlayotganda 
tishlar 
orasidagi 
chuqurchalarda katta bosim vujudga kelib, u valik va nasos tayanchiga beriladi. Bu 
kuchlarni kamaytirish uchun tishlar orasidagi teshikchalarda suyuqlikning qolib 
ketishiga yo’l qo’ymaslik kerak. Shu maqsadda yuqori bosimli nasoslardagi 
chuqurchalarga radial ariqchalar qilinadi. Bu ariqchalardagi qoldiq suyuqlik chiqarib 
yuboriladi, natijada nasos tayanchi va valiklardagi yuk kamayadi. Shesternali 
nasoslar tashqi va ichki ilashuvchi qilib yasaladi. Tashqi ilashuvchi nasoslar ko’p 
ishlatiladi. Ichki ilashuvchi kompakt nasoslar kichik qurilmalarda ishlatiladi. 
Shesternali nasoslar hosil qilgan bosimga qarab past (10 kg/sm
2
gacha), o’rtacha 
(30 kg/sm
2
gacha) va yuqori (100 kg/sm
2
) bosimli bo’ladi. Past bosimli nasoslar 
stanok va mashinalar, ichki yonuv dvigatellarining sistemalarida qo’llaniladi. 
O`rtacha bosimli nasoslar kuch organlariga harakatni tez uzatish kerak bo’ladigan 
stanoklarning gidrouzatmalarida (masalan, parmalash, pardozlash stanoklarida) 
ishlatiladi. Yuqori bosimli nasoslar stanokning ichki organiga katta kuch uzatish 
lozim bo’lgan gidrouzatmalarda qo’llaniladi. Shesternali nasos 2, 3, 4 va hatto 5 

---

45 
shesternali bo’lishi mumkin, ammo 3 dan yuqori shesternalar qo’llanilganda FIK 
kamayib ketadi. 3 shesternali nasos 2 shesternaliga nisbatan katta ish unumiga ega, 
lekin hajmiy FIK kichik.
20-rasm. Shesternali nasosning ishchi qismi
. 
 
So'nggi paytlarda xom ashyoni qabul qilish va tashish usullarini 
takomillashtirishga ko'proq e'tibor berilmoqda.
Urug’larni qabul qilishda pnevmatik uskunalarga alohida e'tibor 
qaratilmoqda.