Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

Мақсадлар –
аниқ якуний ҳолатлар бўлиб, у ѐки бу субъект (ташкилот, 
жамоа, инсон)нинг фаолияти унга эришишга қаратилади. Мақсадлар 
ташкилий муносабатларни белгилайди, уларга мотивация ва назорат 
тизимлари асосланади. 

---

77 
Мақсадларнинг иккита асосий турлари мавжуд: узоқ ва қисқа муддатли. 
Одатда бир йил ѐки камроқ муддатда эришиладиган мақсадлар қисқа 
муддатли, уч йил ѐки кўпроқ муддатда эришиладиганлар мақсадлар узоқ 
муддатли деб ҳисобланадилар. Агар заруриат вужудга келса, яна оралиқ
(ўртача муддатли) мақсадлар ҳам белгиланади. 
Тўғри шаклланган мақсадларни қаноатлантиришлари зарур бўлган бир 
неча асосий талаблар мавжуд. Улар қуйидагича бўлишлари керак: 
-
ҳақиқий; 
-
эгилувчан; 
-
ўлчанадиган ва қтга қаратилган; 
-
аниқ; 
-
бир-бирлари билан бирга бўла оладиган; 
-
таъсирнинг асосий субъектлари учун қулай; 
Бошқарув тизимида бир неча ўзаро боғланган мақсадлар мавжудлигида 
мақсадлар тизими(дарахти)ни қуриш заруриати вужудга келади. У мақсадлар 
иерархиясини , яъни умумийлик, аҳамиятлилик ва мақсадга эришишнинг 
изчиллиги даражаси бўйича жойлашган, бир-бирига бўй- сунувчи 
мақсадларнинг тартибга солинган мажмуасини қуришдан иборатдир. 
Режалар нима қилиш кераклигини кўрсатувчи рўйхатга эгалар, қўйилган 
мақсадларга эришиш учун зарур бўлган ишни бажаришнинг изчиллиги, 
ресурслар ва вақтни белгилаб берадилар. Шунга кўра, режалаштириш 
қуйидагиларни ўз ичига олади: 
-
мақсад ва вазифаларни белгилаш; 
-
мақсадларга эришиш учун стратегиялар, дастур ва режаларни ишлаб 
чиқиш; 
-
зарур ресурсларни аниқлаш ва уларни мақсад ва вазифалар бўйича 
тақсимлаш; 
-
режаларни бажариши керак бўлган, уларни амалга ошириш учун 
жавобгар бўлган кишиларга етказиш. 

---

78 
Умуман режалаштириш вазифаси замонавий ташкилотларда учта 
даражада бажарилади: стратегик, тактик, оператив.
Стратегик режалаштиришдан тактик, кейинроқ эса оператив (одатда бир 
йиллик) режалаштириш келиб чиқади, у етарлича батафсил қурилади. Ушбу 
режага мувофиқ ташкилот фаолиятининг ҳар бир йўналиши бўйича 
фаолиятнинг ҳажми белгиланади. Ишчи кучи ва капитал киритмаларни жалб 
қилиш бўйича режалар, маҳсулот ишлаб чиқариш режалари тузилади. 
Йиллик режа ишлаб чиқариш ва сотиш режаларини чорак ва ойлар бўйича 
тафсилоти билан аниқлаб беради. Бунда ҳар бир бўлинма ҳар ойда сотиш ва 
харажатлар башоратларини аниқлаб олади ва ўз режаларини ушбу 
аниқлашлар билан мослаштиради. 
Корхона фаолиятини оператив режалаштириш кўпинча бизнес-режа 
асосида амалга оширилади. Бизнес-режада ташкилот риоя қилиш керак 
бўлган вақт оралиғи маълум бўлиши керак (одатда бир йил). 
Бизнес-режа ѐрдамида тадбиркор маълум давр ичидаги фаолияти 
натижаларини баҳолаши мумкин. Бу режадан яна келажакда бизнесни олиб 
бориш концепциясини ишлаб чиқиш учун фойдаланиш мумкин. 
Бундан ташқари қарз берувчилар ва сармоядорлар бизнесга пулларини 
киритишдан аввал, бизнес-режа билан танишишлари даркор. Бунда улар 
тадбиркорнинг ишга доир обрўси, қарзга хизмат кўрсатиш бўйича пул 
оқимлари, кафолатларни таъминланиши ва шахсий сармоянинг улушига 
эътибор қаратишлари керак. 
Бизнес-режалар асосан қуйидаги бўлимларга эга бўладилар: 
- маҳсулот ва хизматлар; 
- маркетинг; 
- ишлаб чиқариш режаси; 
- бошқарув ва ташкил этиш; 
- сармоя ва компаниянинг юридик шакли; 
- молиявий режа. 

---

79