«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Махамбет Өтемісұлының жерленген жері 
ХІХ ғасырдағы қазақтың ұлы ақыны, еркін ойы мен көтеріліс 
рухтандырушысы Махамбет Өтемісұлының жерленген жері Атырау облысының 
Индер ауданы, Индербор ауылынан оңтүстік-шығысқа қарай 40 шақырым жерде 
орналасқан. Ақынның қабірі мәдениет ескерткіші болып табылады және 1846 
жылымен жазылады, ең басында бұл жерде қабір үстіндегі шомбал 
құлпытасымен жабылып тұрған сегіз қырлы тас табыты болды, 1995 жылы бұл 
жерді толығымен қайта салып, ақынның қабірі үстінде ақ тастан салынған әдемі 
мазар тұрғызылған. Осы кезден бастап ақын қабірі тек киелі жер ғана болмай, 
сонымен қатар сәулет ескерткіші болып табылады. Ал батырға арналған аллея 
Индер ауданына көрік беріп тұр. 
Мұрат Мөңкеұлының (1843-1906) жерленген жері 
Мұрат Мөңкеұлы жас күнінен шешендігімен, ақылдылығымен 
ерекшеленген. Айтыстарға қатысып бірнеше рет атақты айтыскерлерді жеңген. 
Халықтың сүйіктісі болған. 
Жарсуат ауылынан солтүстік-батысқа қарай 3 км. М. Мөңкеұлы өз 
дәуірінің талантты ақыны. Мазар 1993 жылы Маңғыстаудың ақтасынан 
тұрғызылған. Ескерткіш темір шарбақпен қоршалған. Ұзындығы – 9 м, ені - 7 м, 
биіктігі - 1 м. 
Малайсары Би Тілеукеұлының (1720-1805) жерленген жері. 
Тағы бір тарихи тұлға тана руынан шыққан Малайсары би. Ол батыр Сырым 
Датұлының кеңесшісі болған. Оның да емшілік қасиеттері болған. Осы күнге 
дейін бала көтермеген жас әйелдер сол мазардың басына қонуға барады. 
Мазардың басында тас бесік бар. Мазар мемлекет қорғауында, ол Индерден 40 
шақырым жерде орналасқан. Биіктігі 9 метр, көлемі 25 шаршы метр. Индер 
кентінен шығысқа қарай 40 км. Кесененің жалпы көлемі – 25 шаршы метр, 
биіктігі – 9 м. 2001 жылы салынды. 
Күйші Бала Байсан Дауылұлының (1855-1905) жерленген жері 
Елтай селосынан солтүстік бастысқа қарай 70 км. Индер ауданындағы 
дарын иелерінің бірі. Беріш руының Жайық бөлімінен шыққан. Өзі аттас күйі бар. 

---

203 
Жиембет жыраудың «Жотасы биік Дендерім» деп жырға қосқан мекені 
Атырау облысының Батыс Қазақстан облысымен шектесер тұсында орналасқан. 
Ресейдің Орал тауының сілемі осы Дендер өңірінде аяқталады. Жергілікті халық 
бұл тауды Дендертау деп атайды. Дендер деген атау қалмақтың төбе, биіктік 
деген сөзінен шыққан. Тау – тасы мен жотасы жан түсінбес жұмбақ сыр бүккен 
бұл мекенге қатысты аңыз көп. Соның бірі – Дендертас жөніндегі әпсана. 
Тұздыкөлден солтүстікке қарай Қыз әулиенің мәйіті бар. Аңыз бойынша, 
ол көріпкел, аты Қаламқас болған, беріш руынан. Ол ауылдарды аралап, халыққа 
шипасын тигізген. Тұздыкөлге ем алуға келген адамдар Қыз әулиенің басына 
қонған. 
Қыз әулиенің көз жасынан жаралған Индер көлі айнадай болып ағып 
жатыр. Қазақстанда теңдесі жоқ Мұзқұдық та осы маңда. Қысы – жазы ерімейтін 
Мұзқұдық жайлы да ел аузында аңыз көп, соның бірінде ол Жауһардың Мәтенді 
енді таба алмайтынына көзі жетіп, көңілі суынғанда пайда болған делінеді.