Ўзбекистон саноат тармоқлари бўйича саноат маҳсулоти ишлаб
чиқариш таннархининг структураси (ишлаб чиқаришга кетган
барча харажатлар фоиз ҳисобида)
Жами
хара
жат-
лар
Ш у ж у м л а д а н
Хомашѐ
ва
асосий
материа
л лар
Ёқилғ
и
Энерги
я
Аморт
и-
зация
Иш
ҳақи ва
ундан
ажратм
а
Бошқ
а
хара-
жатла
р
61
Ортиқов А. «Саноат иқтисодиѐти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – Б.184.
226
Умуман саноат
1995 й.
100
77
1,8
1,4
3,3
10,7
2,1
2003й.
100
77,8
3,4
4,1
8,4
7,0
5,1
Электроэнергетика
1995 й.
100
-
45,9
0
23
20,6
5,2
2000 й.
100
3,6
60,2
16,0
1,9
10,3
8,0
Газ
с
аноати
1995 й.
100
-
1,3
13,5
36,2
26,7
17,3
2000 й.
100
39,2
1,3
15,3
9,8
6,4
28,0
Машинасозлик ва метални қайта ишлаш
1995 й.
100
61,1
0,6
1,5
4,1
26,3
2,9
2000 й.
100
67,0
1,2
1,5
13,9
12,3
4,1
Енгил
с
аноат
1995 й.
100
89,7
0,2
0,4
0,8
5,4
0,8
2000 й.
100
80,7
1,1
1,9
2,3
8,0
6,0
Озиқ-овқат саноати
1995 й.
100
89,3
0,8
0,4
1,2
4,7
0,9
2000 й.
100
78,4
2,0
1,5
2,7
7,1
8,3
Иш ҳақи учун қилинадиган харажатлар (меҳнат харажатлари)
салмоғи энг катта бўлган ишлаб чиқариш тармоғи кўп меҳнат талаб
қиладиган тармоқ ҳисобланади (кўмир саноати, ѐғоч тайѐрлаш
саноати ва бошқалар).
Хомашѐ ва материалларга қилинадиган харажатлар салмоғи энг
катта бўлган ишлаб чиқариш тармоғи кўп материал талаб қиладиган
тармоқ ҳисобланади (енгил саноат ва озиқ-овқат саноати,
машинасозлик).
Харажатларнинг кўп қисми асосий воситалар амортизацияси
учун сарфланадиган тармоқлар кўп маблағлар талаб қиладиган
тармоқларга киради (масалан, нефть ва газ қазиб чиқариш,
гидроэлектростанцияларда электр энергияси ишлаб чиқариш).
Ишлаб чиқаришнинг тармоқ хусусиятларини ҳисобга олиш,
таннарх структурасини ва ишлаб чиқариш харажатларини иқтисодий
таҳлил қилиш ишлаб чиқаришда юз берадиган асосий техник-
иқтисодий жараѐнларни ўрганиш, ишлаб чиқаришдаги чиқимларни
камайтиришнинг асосий йўлларини белгилашга имкон беради.
14.3.
Фойда ва уни максималлаштириш
Саноат ва унинг барча бўғинлари ишини тавсифловчи муҳим
сифат кўрсаткичларидан бири фойда ва рентабелликдир. Фойда бозор
муносабатларининг муҳим категорияси сифатида иқтисодиѐтда,
маълум функция (вазифа)ларни бажаради:
227
-
ишлаб чиқариш фаолиятининг натижасидан олинган иқтисодий
самарани тавсифлайди, чунки у сўнгги молиявий натижани
ифодалайди;
-
турли даражадаги бюджетларни шакллантиради;
-
ходимларнинг манфаатларини ҳимоя қилади ва бу борада
иқтисодий дастак ва стимул ролини ўйнайди;
-
илмий – техникавий, ташкилий ва ижтимоий ишларни амалга
оширишга имконият беради.
Фойда саноат, тармоқ ва корхонанинг ҳамма ишлаб чиқариш
хўжалик фаолияти натижаларини умумлаштирувчи кўрсаткичдир.
Балансдаги фойда ѐки фойданинг умумий суммаси – корхона
балансидаги мавжуд ишлаб чиқариш ва ишлаб чиқаришдан ташқари,
хўжаликларнинг молия-хўжалик фаолиятлари натижасида олинган
фойда суммасидир
62
. Фойданинг умумий суммаси товар маҳсулотини
сотишдан, ишлаб чиқаришдан ташқари, бажарилган ишлар ва
хизматлардан
олинган
даромадлардан,
корхона
ѐрдамчи
хўжаликларининг маҳсулотларини сотишдан олинган даромадлардан,
реализациядан ташқари, фойда ва уй-жой коммунал хўжалиги, ҳар хил
жарималар, пеня ва ҳоказолардан ташкил топади.
Хўжалик юритувчи субъект фаолиятининг молиявий натижалари
фойданинг қуйидаги кўрсаткичлари билан тавсифланади:
-
маҳсулотни сотишдан олинган ялпи фойда (
Do'stlaringiz bilan baham: |