O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi namangan muhandislik-qurilish instituti yerusti transport tizimlari

Muxandis-texnik xodimlarning tarkiblari faoliyatlari
Muhandislik- texnik xizmat xodimlari rahbarlardan; mutaxassislardan;
ommaviy kasb kadrlari (ishchi kadrlar)dan tadbirkorlardan va transport ishi
yordamchi bo’lgan, korxonalar, tashkilotlar va firmalarning ma`sullaridan tashkil
topadi. Tabiiyki, kichik korxonalar va tadbirkorlarda bu taqsimlash shartlidir.
1998 yil yakunidagi holatga ko’ra Rossiya federatsiyasida mulkning hamma
shakllaridagi avtomobil transporti korxonalarida, notransport tashkilotlarining
avtotransport bo’linmalarida hamda avtoservis va savdo-ta`minotchilikni
qo’shganda, 6,5 mlnga yaqin ishchi, shu jumladan, 86%-ommaviy kasb kadrlari,
8,5%-mutaxassislar va rahbarlar, 5,5%-xizmatchi va yordamchi xodimlar faoliyat
ko’rsatkanlar.
Avtomobil transportidagi mutaxassislar, oldida turli vazifalar bor:
passajirlar va yuklar tashish va tashkil etish, avtotransport vositalarining ishlash
qobiliyati va texnik sozligini ta`minlash, korxonalarni moliyaviy-iqtisodiy
faoliyatini tashkil etish, harakat xavfsizligi bo’yicha ishlarni ta`minlash, avtoservis

---

sohasida ishlarni bajarish va tashkil etish, transport kompleksi ekologik
xavfsizligini ta`minlash va tashkil etish, savdo-ta`minot, litsenziyalash,
sertifikatlash va nazorat-inspektorlik faoliyati. Qator hollarda bu vazifalar
birlashtiriladi yoki, aksincha, yanada muayyanroq qismlarga bo’linadi.
Ushbu vazifalarni tadbirkorlar ham bajaradilar, faqat bir muncha
qisqartirilgan hajmda, avtomobilni haydash, TXK va T ning ba`zi ishlari va
boshqa ishlar bilan birga qo’shib bajaradilar. Bu guruhga avtotransport sohasida
maxsus ma`lumotga ega shaxslar, yirik korxonalarda ishlab katta tajribaga ega
bo’lgan haydovchilar, hamda boshqa sohalardan kelgan jiddiy kasbiy
tayyorgarlikka muhtoj shaxslar kiradi.
Ommaviy kasb kadrlari xodimlarning ikki asosiy guruhini o’z ichiga oladi:
- xavfli yuklarni tashishga va B,S,D,Ye toifali transport vositalarini
boshqarishga huquqi bor haydovchilar;
- ta`mirlash ishchilari: avtochilangar (ajratish, yig’ish, sozlash ishlari);
avtoelektrik-chilangar; akkumulyatorchi, kamera yamoqchisi, gaz va elektr
payvandchisi bo’yoqchi, yonilg’i apparaturasi bo’yicha avtochilangar va h.k.
Ularning malakasiga qarab tegishli razryad beriladi. Qator hollarda TXK va Tda
haydovchilar qatnashadilar.
«Avtomobil transporti» kichik tarmog’ida muhandis-texnika xizmatiga 29%
gacha, TXK va Tda qatnashayotgan haydovchilarni hisobga olgan holda esa - 37%
gacha avtomobil transporti xodimlari to’g’ri keladi (10.1-jadval).
10.1-jadval.
«Avtomobil transporti» kichik tarmog’i xodimlarini taxminiy tarkibi, %.
ATK
Xodimlar
yuk tashuvchi
passajir tashuvchi
hammasi
shu
jumla-dan
MTX
xammasi
shu
jumla-dan
MTX
Haydovchilar
Konduktorlar
Ta`mirlash ishchilari
Yordamchi ishchilar
Rahbarlar va
mutahasislar
Xizmatchilar
boshqalar
57,0
-
16,5
9,8
9,7
4,0
3,0
7,4*
-
16,5
6,2
3,4
1,5
1,0
40,0
6,0
19,0
14,0
9,2
4,8
7,0
8,3*
-
19,0
9,3
3,1
1,7
3,0
T X K v a T da q a t n a sh a d i g a n h a y d o v ch i l a r.