Termiz davlat universiteti iqtisodiyot va menejment kafedrasi

3. Moda industriyasi va fashion bizness 
Ayrim ekspertlarning ta'kidlashicha, Ğarbiy Evropadagi aholi moda 
industryasi tovarlarini sotib olishga ơz daromadining 10%, AQSh aholisi esa ơz 
daromadining 5% sarflayotgan ekan. Agar moda iqtisodiyotiga estetik va ijtimoiy 
talablarni qondiradigan tovarlarni ham qơshsak, rivojlangan mamlakatlarning 
fuqarolari ơz oilalari byudjetining 40%ni moda mahsulotlarini sotib olish uchun 
sarflayotgani aniq bơladi. Shunga kơra, aytish mumkinki, moda iqtisodiyoti 
iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarini orqada qoldirgan tarzda rivojlanayapti. Bu 
tendentsiya hayot darajasining ơsishi va ơzini ifodalashga bơlgan intilishning 
erkinlashuvini kơrsatadi. 
Haute Couture va pret-a-porter kollektsiyalaridagi liboslarni keskin 
farqlash zarur. Dunyo moda korporatsiyalari “Vogue” kabi jurnallar 
sahifalarida kundalik hayot uchun mơljallangan kollektsiyalarni emas, balki 
asosiy yơnalishlar va tendentsiyalarni namoyish qilib boradilar. 
Moda kiyim bozori narhlar shkalasi bơyicha ikki guruhga bơlinadi: Pret-a- 
porter va Couture. Bu ikki tushuncha nihoyatda kengdir. Sodda qilib aytsak, 
birinchisi tayyor libos bơlib, u “har kunga mơljallangan” yoki uni mass market 
deb ham atashadi. Couture esa faqat buyurtma asosida tikilgan, nihoyat, Haute 
Couturening bir qismi sifatidagi va eng asosiysi tantanali vaziyatlar uchun 
tikilgan libosdir. “Pret-a-porter” kollektsiyasidan farqli ravishda yuksak moda - 
Couture standart razmerlar bilan emas, balki millimetrlar bilan ish kơradi. Libos 
buyurtmachi tanasida yaratiladi, birorta detal ham osilib yoki qiyshiq turishi 
mumkin emas. 
Dunyoga mashhur dizaynerlar ishlaydigan Modalar Uylari tomonidan 
yaratiladigan buyumlar bir nechta kategoriyalarga bơlinadi. Ularning eng 

---

19 
eksklyuzivi - Haute Couture. Bu buyumlarni kutyurlarning shaxsan ơzlari bu 
yurtmaga kơra faqat yagona nushada tikishadi. Yuksak moda haftaliklari va pret-a-
porter moda haftaliklari har hil vaqtda ơtkazilishi jiddiy nazorat qilinadi. 
Vaholanki, kollektsiyalarni bir hil Moda Uylari (Shanel, Dior, Jivanshi, Lakrua va 
boshqalar.) taqdim qilayotgan bơlsa-da, ular bir-biriga aralashtirilmaydi. Haute 
Couture namoyishlarida faqat boy-badavlat, dunyoga mashhur, 100 ming 
dollardan ortiq baholanadigan libos sotib olish imkoniyatiga ega bơlgan kishilar 
qatnashishi mumkin. 
“Haute Couture”dan sơng “Couture” darajasidagi buyumlar keladi. Bu 
Moda Uylari ham mijoz ơlchamlari asosida yagona nushada libos tikishadi, 
ammo ular “Haute Couture” modalar uyining boshqa talablariga javob bera 
olmaydilar, shuning uchun oddiy qilib “Couture” deb ataladi. Bu guruhga 
kiritilgan libos tikuvchi-kutyurening individual ijodiy eskizlari asosida tikilib, 
mijoz figurasida “ideal tarzda turadi”. Bunday libosning yarmini qơlda tikish 
mumkin. U tikuvchi tomonidan yuqori sifatli, qimmatbaho matolardan odatda 
buyurtmachining shaxsiy ơlchamlari asosida tikiladi. Bunday libosning ham buyu 
rtmachi xohishiga qarab nushalari cheklangan bơladi. 
Amerika va Yevropada Couture guruhidagi liboslarni badavlat, ta'minlangan 
insonlar kiyishadi (bular yuqori darajadagi rahbarlar, siyosiy arboblar, mashhur 
kishilar hamda modani qadrlovchi, ijodkor odamlardir). Ular bu darajada kơp 
mablağni nima uchun sarflashganini juda yaxshi bilishadi. Couture tomonidan 
professional darajada tayyorlangan libos omad yoki iqtidor, alohida ijtimoiy 
maqomning ramzi bơlib, u uning egasi haqida ma'lumot berishi mumkin. 
Ta'kidlash zarur, biz bu ơrinda vintaj kutyure haqida fikr yuritmayapmiz. 
Couturedan sơng pret-a-porter de lux guruhiga xos liboslar keladi. Pret-a-porte 
delyuks (pret-a-porterning fransuzchadan sơzma sơz tarjimasi – “kiyish uchun 
tayyor” ma'nosini beradi) – yoqori sifatli buyumlardir. 
Bu yuqori sifatli matolardan tikilgan va oz seriyada chiqarilgan libosdir. Bu 
modellar modalar salonida yaratilmaydi. Oldin ular confection (tayyor kơylak) 
deb atalgan; ularda joriy vaqtning modasi aniq kơzga tashlangan, chunki bu 
dizayner fantaziyasi emas, balki “xalq ichiga kirishga” mơljallangan real modellar 
bơlgan. Evropa va Amerikada pret-a-porter de lux guruhiga kiruvchi liboslarni 
ơrta sinfning yaxshigina daromadlarga ega bơlgan vakillari kiyishadi, ya'ni 
bular ơrta tabaqaga xos rahbarlar va ularning oila a'zolari. Bu liboslardagi 
eksklyuzivlik faqat lyuks bozoriga xosdir. Ommaviy bozorda hech qanday 
eksklyuzivlikka ơrin yơq. Lyuks guruhiga mansub modellarni deyarli 
qalbakilashtirib bơlmaydi. 
Pret-a-porter kollektsyalarida dizaynerlar 
keng ommaviy 
kiyishga 
mơljallangan modellarni taqdim etadilar. Bu guruh kollektsiyalari ham ơzining 
yuqori sifati bilan va aktual moda yangiliklarini ơzlarida aks ettirishi bilan alohida 
e'tiborga loyiqdir.