O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi navoiy davlat pedagogika instituti umumiy tilshunoslik

Jamiyat davlat tuzimi, oila halk va hukuk butun insoniyatga sheriklik. Insoniyat bu 
erkak va ayollardan iborat jamiyatdir. Bu ikki juft hayotda mehnatda, oilada bir –biriga 
mehribon va vafodor bo`lmasa, har ikki jinsda ham jahonga arzirlik , mehnatkashlik, 
jangovarlik, oilaparvarlik, ishq- muhabbat bo`lmas edi.
O`zbek halqi, o`z pahlavon , botir otalari bilan bir qatorda jasur, qo`rqmas, balolarning 
ko`ziga tik qaray oluvchi, o`z onalari bilan ham fahrlanib oladi. Bu onalar barcha 
qarindosh halqlar uchun onadir, yoki holadir, yoki ammadir. 
Bu parchada 
jamiyat, oila , halq, davlat , huquq, hayotda, mehnatda, oilada, mehribon 
, vafodor, mehnatkashlik, jangovarlik, oilaparvarlik, ishq-muhabbat, jasur, qo`rqmas, 
balolarning ko`ziga tik qaray oluvchi 
kabi so`z va iboralar qatnashganki, ular jumlalarning 
ko`tarinki ruhni ifodalashiga hizmat qiladi.
Ko`rinadiki, har bir janr o`z xususiyatiga ko`ra chegaralanib, yopiq bir tizim vujudga 
keltiradi.
Publististik uslubning grammatik xususiyatlari 
Publististik uslub morfologik xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bu ayniqsa so`z yasalish 
sohasiga ko`rinadi. Okkazionalizmlarning vujudga kelishi ko`pincha tildagi mavjud 
qo`shimchalar vositasida bo`ladi. Masalan, 
davlathona (hukumat uyi), gazetahona 
(muharririyat), barakahona
 
(tug’ruqhona),
 
qo`ng’iroqzorhona (ko`p telefonlari bor hona),
 
shaharsozlar (quruvchilar),
 
da’vatnoma (hukumat notasi), musibatnoma (ta’ziyanoma
), 
dildosh, dunyodosh, ruhshunos,ziyokor kabi. 
Publististikaning qo`llanish doirasidan kelib chiqqan holda gap turlaridan foydalaniladi. 
Qisqa, lo`ndalikni ifodalovchi sodda gaplar har bir predmetga, tushunchaga alohida tavsif 
beradi. Qo`shma gaplar esa, mantiqiy bog‘liqlikni ko`rsatadi, u Yoki bu voqea haqida yahlit, 
umumiy tasavvur hosil qiladi. SHunga ko`ra, matbuotda chop etilayotgan materialning 
xususiyatiga ko`ra u Yoki bu gap turidan foydalaniladi. Reportajda jumlalarning juda 
ihchamligi, nutq vaziyatiga ko`ra gap qurilishining o`zgarib turishi kuzatiladi. Chunki 
reportajda bayon qilinayotgan voqealar tez-tez biri ikkinchisini almashtirib turadi. Shuning 
uchun, ularga ihcham jumlalar tuzilishi hosdir.Shuningdek, so`z –gaplar, to`liqsiz gaplar, 

---

198 
atov gaplar ko`plab ishlatiladi. Radiodan beriladigan eshittirishlarda , radioocherklarda 
asosan qo`shma gaplar tuzish kerak bo`ladi. Televidenie orqali beriladigan ko`rsatuvlarning 
hiliga ko`ra u Yoki bu gap qurilishidan foydalaniladi. Teleshoular his-hayajon va so`roq 
gaplar bo`lishini taqozo qilsa, ―Qilni qirq yorib‖, ―Zakovat‖ kabi ko`rsatuvlarda qo`shma 
gaplar qo`llaniladi. Bu uslubning yana bir muhim xususiyati shundaki, gazeta tili muhim 
o`rin egallaydi. Publististika asosan gazetada o`z ifodasini topadi va gazeta uslubi publististik
uslubning bir tarmog‘i hisoblanadi. Unda ba‘zi gramatik vositalar; ravishdosh, sifatdosh, 
fe‘lning shart mayli shakllarining almashinib ishlatilishi, turli murojaat ifodalari, bir bosh 
bo`lakli gaplarning qo`llanish darajasi boshqa uslublarga nisbatan ustunroq.
Bu uslubda nutq ko`pincha birinchi shahs nomidan beriladi, chunki, Yuqorida 
ta‘kidlanganidek, bu uslubda yozilgan ma‘lumotlarda muallifning bahosi ham ko`rinib turishi 
kerak. Unda odatda birgina muallifning nutqiy bayoni beriladi. Ba‘zi hollarda ko`chirma gap 
ishlatilsa ham muallif nutqi alohida ajralib turadi. Bu xususiyat muallif nutqining to`g‘ri va 
ochiq oydin ifodalanishiga imkoniyat yaratadi. O`rni o`rni bilan uchinchi shahs tomonidan 
ifodalanishi mumkin.
Ma‘lumki, jumlalarning qoliplangan shakli asosan rasmiy uslubga hos. Publististikada 
ham odati tusiga kirib qolgan so`z birikmalari ishlatiladi. Masalan,