Mavzu: O`zbek tilshunosligida daraja kategorayasining o`rganilishi

Denov tadbirkorlik va pedogogika instituti Filologiya va tillarni o’qitish o’zbek tili yo’nalish 203-guruh talabasi Ibrohimova Zulayhoning Hozirgi O’zbek adabiy tili fanidan tayyorlagan taqdimot namoyishi

Denov tadbirkorlik va pedogogika instituti Filologiya va tillarni o’qitish o’zbek tili yo’nalish 203-guruh talabasi Ibrohimova Zulayhoning Hozirgi O’zbek adabiy tili fanidan tayyorlagan taqdimot namoyishi

Mavzu:O`zbek tilshunosligida daraja kategorayasining o`rganilishi.

• Mavzu:O`zbek tilshunosligida daraja kategorayasining o`rganilishi.
• Reja.

1.O‘zbekiston tilshunosligida daraja kategoriyasining o‘rganilishi

2.Sifat darajalari

Tilshunoslikda daraja kategoriyasi deb belgining bir-biriga qiyosiy, orttirma, kamayish munosabatlarini ko’rsatuvchi shaklga aytiladi. Belgi bildiradigan so’zlarda, belgi darajalab ko’rsatiladi. Bunga misol qilib, shirin, shirinroq, juda shirin so’zlarini keltirishimiz mumkin. Belgini darajalab ko’rsatuvchi maxsus grammatik shakl, grammatik ma’no, grammatik vosita, grammatik xususiyatlari mavjud, ular daraja kategoriyasi ostida birlashadi.

O’zbek tilida daraja kategoriyasiga bag’ishlangan mavzuni yoritish uchun bir qancha ilmiy adabiyotlar va darsliklar ko’rib chiqildi.Birinchi guruhga o’zbek tilining daraja turlarini 2 va 3 turga ajratgan ilmiy adabiyotlarni kiritdim.

Ular quyidagicha: X.Komilova, Sh.Shoabduraxmonov, H. G’oziyevlarning “Hozirgi zamon o’zbek tili” kitobida daraja kategoriyasining alohida ta’rifi berilmagan. Faqat sifat va ravish so’z turkumining daraja kategoriyasi haqida ma’lumotlar berilgan.X.Abdurahmonov, E.Shodmonovlarning “O’zbek tili” kitobida daraja kategoriyasining alohida ta’rifi berilmagan; faqat sifat so’z turkumi haqida qisman ma’lumotlar berilgan.

 

Ikki predmetdagi bir xil belgining o’zaro qiyoslanmagan formasi oddiy daraja hisoblanadi.Y.Tursunov, J. Muxtorov, Sh Rahmatullayevlarning “Hozirgi o’zbek adabiy tili” kitobida sifat va ravish so’z turkumining daraja ko’rsatkichi haqida ma’lumotlar berilgan. Bu kitobda sifat so’z turkumining daraja kategoriyasi uchta turga ajratilgan. Ular quydagicha: 1) oddiy daraja 2) orttirma daraja; 3) ozaytirma daraja. Yana shuni aytib o’tish lozimki, bu kitobda sifat so’z turkuming qiyosiy daraja haqida ma’lumotlar berish jarayonida fe’l shakllarining - ravishdosh va sifatdoshlarning daraja ko’rsatishi haqida ayrim misollar ham berilgan.

Sifat bildiradigan belgi daraja nuqtai nazaridan 3 xil boʻlishi mumkin: meʼyoriy, meʼyordan ortiq (yuqori) va meʼyordan oz (kuchsiz, past). Shunga koʻra, sifatning 3 xil daraja kategoriyasi farqlanadi: oddiy daraja —maxsus koʻrsatkichi yoʻq va u belgining meʼyoriy (ortiq — kamlik, kuchli — kuchsiz va sh.k.ga befarq) holatini bildiradi: yaxshi, katta, shirin, xunuk kabi; orttirma daraja — bu darajaning ham maxsus morfologik koʻrsatkichi yoʻq.

SIFAT DARAJALARI

Belgining ortiq yoki kamlik jihatidan farqlanishi sifat darajalari, ana

shunday ma’no ifodalovchi shakllar esa daraja shakllari deyiladi.

ESDA SAQLANG. Sifatning quyidagi to‘rt xil darajasi mavjud: 1) oddiy

daraja; 2) qiyosiy daraja; 3) orttirma daraja; 4) ozaytirma daraja.

Akademik litseyda esa 1) oddiy daraja; 2) orttirma daraja; 3) ozaytirma daraja

1) Oddiy daraja: Belgining odatdagi me’yorda ekanligini bildiruvchi va

boshqa darajalar uchun asos bo’lib xizmat qiluvchi sifat shakli oddiy daraja

shakli deyiladi. Shirin olma, katta bino, toza suv

2.Orttirma daraja — bu darajaning ham maxsus morfologik koʻrsatkichi yoʻq. Belgining ortikligi maʼnosi oʻzbek tilida bir necha usul bilan ifodalanadi. Masalan, fonetik usul: sapsariq, koʻmkoʻk, baland (unlini choʻziq talaffuz etish); leksik usul (maxsus soʻzlar yordamida): juda kuchli, nihoyatda goʻzal kabi; analitik usul: shirindan shirin, qoʻpoldan qoʻpol kabi

3.Ozaytirma daraja shakli roq affiksi yordamida yasaladi: yaxshiroq, balandroq, shoʻrroq kabi‌‌

Foydalanilgan adabiyotlar: “O’zbek tilshunosligi tarixi” A. Nurmonov

“Hozirgi o’zbek adabiy tili” R. Sayfullayeva

Ziyonet

Arxiv.uz

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

• E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!