Melisslardir. Eley maktabi ta’limoti qadimgi Yunon falsafasining shakllanishida,
uning
kategoriyalari, jumladan, borlik kategoriyasining rivojida yangi qadam
hisoblanadi. Ioniyaliklarda borlik jismiy, pifagorchilarniki esa matematik bulsa,
Eley maktabida u falsafiydir. Eleyliklar birinchilar
qatorida borlik va tafakkur
urtasidagi munosabat masalasini kuydilar. Antik falsafa shakllanishining yakuni
Eley maktabi bilan tugallanadi.
«Tavrot», «Veda»
— diniy kitoblar. astika — «Veda»ning muqaddasligini tan
oluvchi, nastika — uning muqaddasligini tan olmaydigan maktablar. Dao — tabiat
qonuni, Si — borliqning asosida yotgan besh unsur, yan — yorug‘lik kuchi, in —
zulmat kuchi, metafizika — qadimgi yunonistonliklar fikricha, borliqning asosini
o‘rganadigan
dastlabki falsafa, atomlar — bo‘linmas deb tasavvur qilingan
zarrachalar.
Anxra Manyu
- Zardushtiylikda yovuz kuchlar, zulmat va ulim boshligi,
Axuramaщdaning dushmani, inson ruxiyatidagi salbiy xissiyotlarning timsoli.
Olamning yagona xukmdori bulmish Vakt bir-biriga
zid ikki buyuk kudrat
Axuramazda va Anxra Manyu ruxlarini vujudga keltiradi. Borlik ana shu kuchlar
tomonidan navbatma-navbat boshkarilib turiladi.
Axura Mazda
- «Avesto» ta’limotida zulm va kaboxat egallagan dunyoga, shu
jumladan, umidsizlikka uchragan kishilar kalbiga yoruglik, ezgulik nurini
taratuvchi, kishilarni uz kuchiga
ishonchini mustaxkamlashga, kelajak abadiy
xayotga istagini kuchaytiradigan va unga yunaltiruvchi kudratli kuch sifatida madx
kilinadi.
Moniy
- Moniy Ibn Fatak monizm ta’limotining asoschisi. Nakkosh va rassom.
Markaziy Osiyo, Eron, Xindiston buylab safar kilib, zardushtiylik, buddaviylik,
braxmanlik kabi turli diniy ta’limotlar bilan tanishadi. Dunyo ziyo va zulmatning
abadiy
kurash maydoni, insonning vazifasi esa, yovuzlikni uzil-kesil yuk kilish
uchun ezgulikka kumaklashishdir. Bu goya Moniy axlokiy ta’limotining asosini
tashkil etadi.
Mazdakiylik
- diniy falsafiy ta’limot. Asoschisi Mazdak (470-529). Mazdak xalk
ommasining zardushtiylik koxinlari va zodagonlariga karshi kurashini boshkargan.
Mazdak ta’limotiga binoan, olamda buladigan jarayonlar ongli va biror maksadni
kuzlab xarakat kiluvchi ezgulik, yoruglik manbai bilan
kur-kurona va tasodifiy
xarakatlanuvchi korongilik manbai urtasidagi kurashdan iborat. Bu kurash
«yaxshilik»ning «yomonlik» ustidan mukarrar galabasi bilan tugallanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: