M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

 
7.3-rasm. Ishlab chiqarishning haqiqiy va potensial hajmi 
o‘rtasidagi retseession uzilish. 
YaMM (YaIM)ni to‘liq bandlilikning noinflatsion darajasiga 
qadar o‘stirish uchun yalpi talab (jami xarajatlar) ko‘paytirilishi zarur 
bo‘lgan miqdor retsession uzilish deyiladi (7.3-rasm). 
Ishlab chiqarishda to‘liq bandlikka erishish va retsession uzilishni 
yo‘qotish uchun yalpi talabni rag‘batlantirish va muvozanatni «A» 
nuqtadan «V» nuqtagacha surish lozim. Bu yerda muvozanatli yalpi 
daromadning o‘sishi ΔU quyidagiga teng bo‘ladi: 

---

97 
7.4-rasm. Ishlab chiqarishning haqiqiy va potensial hajmi 
o‘rtasidagi inflatsion uzilish. 
 
ΔY=Retsession uzilish miqdori x Avtonom xarajatlar multipli-
katori miqdori. 
YaIMni to‘liq bandlikning noinflatsion darajasigacha pasaytirish 
uchun yalpi talab (jami xarajatlar) kamayishi zarur bo‘lgan miqdor 
inflatsion uzilish deyiladi. 
Agarda, ishlab chiqarish haqiqiy hajmi (Yo) potensial (Y*) 
hajmidan ko‘p bo‘lsa, jami xarajatlar ortiqcha hisoblanadi. Yalpi 
talabning ortiqchaligi iqtisodiyotda inflatsiya jarayoniga olib keladi. 
Boshqacha aytganda yalpi talab hajmining yalpi taklif hajmidan qisqa 
muddatda katta bo‘lishi oqibatida haqiqiy va potensial YaIM hajmlari 
o‘rtasida inflatsion uzilish ro‘y beradi (7.4-rasm). Bu uzilishni bartaraf 
qilish uchun jami xarajatlarni kamaytirish, boshqacha qilib aytganda 
yalpi talabni cheklash zarur. 
Grafikda bu jarayon muvozanatni A nuqtadan B nuqtagacha 
surishni anglatadi. Bu yerda jami muvozanatli yalpi daromad 
hajmidagi (ΔY) qisqarish quyidagicha bo‘ladi: 
ΔY=Inflatsion 
uzilish 
miqdori 
x 
Avtonom 
xarajatlar 
multiplikatori miqdori. 
Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli yalpi talab- yalpi 
taklif modelini qisqa muddatli makroiqtisodiy siyosat maqsadlarida 
aniqlashtirgan bo‘lib, uning xususiy holi hisoblanadi. Yalpi talab va 
yalpi taklif modelidan farqli o‘laroq bu modelda baholar darajasi va 
ish haqi o‘zgarmas miqdorlar hisoblanadi. Ayni shu sababga ko‘ra 
tovar moddiy zaxiralarining o‘sishi qisqa muddatda makroiqtisodiy 
muvozanatga erishishni belgilovchi omil bo‘ladi. 

---

98