Byudjet hisobi va nazorati

dastlabki (birlamchi) va yig‘ma
hujjatlarga 
bo‘linadi. 
Dastlabki hujjat
deb sodir bo‘lib o‘tgan muomalalarni dastlab aks ettiradigan 
hujjatlarga aytiladi. Ular mazkur muomalalar haqiqatda bajarilganligining isboti 
bo‘lib hisoblanadi.
Dastlabki hujjatga misol sifatida materiallar talabnomalarini keltirish xizmat qilishi 
mumkin. Ular materiallarni ombordan berilishida tuziladi va omborchi tomonidan 
unga materiallarni berish to‘g‘risidagi farmoyishni bajarilganligi haqida guvohlik 
beradi. Dastlabki hujjatlar tarkibiga shuningdek qabul qilish - topshirish 
dalolatnomalari, nakladnayalar, tilxat, kvitantsiyalar va boshqalarni kritish mumkin. 
Yig‘ma hujjat
deb dastlabki hujjatlar asosida tuziladigan hujjatlarga aytiladi. 
Ularda tegishli dastlabki hujjatlar asosida rasmiylashtirilgan muomalalar aks 
ettiriladi. Yig‘ma hujjatlarga yuqorida ko‘rib chiqilgan bo‘nak hisoboti, umumishlab 
chiqarish xarajatlarini taqsimlash vedomostlari, kalkulyatsiyalar va boshqalar kiradi. 
Bu hujjatlarning barchasida, dastlabki hujjatlardan olinganlardan tashqari yangi 
ma’lumotlar (hissador shaxs tomonidan amalga oshirilgan barcha xarajatlarning 
umumiy summasi, taqsimlash obyektlariga olib boriladigan taqsimlanadigan 
xarajatlar summasining qismlari, xarajatlar moddalari va boshqalar) ham mavjuddir. 

---

85 
Demak, yig‘ma hujjatlar, birinchidan, dastlabki hujjatlarning ma’lumotlarini 
umumlashtirish va yig‘ma ko‘rsatkichlarni olish uchun, ikkinchidan hisobga 
olinayotgan muomalalar to‘g‘risida qo‘shimcha ma’lumotlar olish maqsadida 
dastlabki hujjatlar ma’lumotlarini umumlashtirish va bu muomalalarni yangi 
bo‘limlarga ajratilgan xolda aks ettirish uchun xizmat qiladi. 
Shundan kelib chiqqan xolda, yig‘ma hujjatlardan muomalalar haqidagi dastlabki 
ma’lumotlarni ishlash vositasi sifatida foydalaniladi, desak bo‘ladi. 
Muomalalarni qamrab olish usuliga qarab, hujjatlar birgalik va jamg‘aruvchilarga 
bo‘linadi. 
Birgalik hujjatlar bitta bitta yoki bir vaqtning o‘zida bir nechta muomalalarni aks 
ettiradi. Bu xarajatlarning farq qilib turadigan xususiyatlari shundan iboratki, ular 
tuzilib bo‘lganlaridan keyinroq buxgalteriya topshirilishi va buxgalteriya yozuvlari 
uchun ishlatilishi mukin. 
Birgalik hujjatlarga kirim orderlari, qabul qilish - topshirish dalolatnomalari, to‘lov 
talabnomalari, kassa orderlari va hakozolar kiritilishi mumkin. 
Jamg‘aruvchi hujjatlar korxonada har xil vaqtlarda (bir hafta, dekadada, yarim oyda) 
amalga oshirilayotgan bir turdagi muomalalarni rasmiylashtirish uchun xizmat 
qiladi. Ular korxonada qisqa vaqt ichida ko‘plab sodir bo‘ladigan muomalalar 
bo‘yicha yozib boriladigan hujjatlar sonini qisqartirish maqsadida tuziladi. 
Yuqorida ko‘rib chiqilgan hujjatlardan bo‘nak hisoboti jamg‘aruvchi hisobotdir. 
Undan hisobdor shaxs tomonidan bo‘nak olingan daqiqidan boshlab o‘tgan davr 
ichida qilingan xarajatlar aks ettiriladi. 
Boshqa jamg‘aruvchi hujjatlar ham uchrab turadi. Ularga masalan, limit - zabor 
kartasi, ish vaqtini hisobga oladigan tabel, bajarilgan ishlar vedomosti va hokazodan 
iborat. 
Jamg‘aruvchi hujjatlardan foydalanish sintetik schyotlar bo‘yicha yozuvlar bir oyda 
bir marta barcha bir turdagi hujjatlarning umumiy yakuni bilan aks ettiriladigan 
xollarda borgan sari keng tarqalib bormoqda. 

---

86 
Ba’zi mualliflar hujjatlarni shuningdek boshqa belgilari, masalan, boshqaruv 
funktsiyalari, qatorlar soni, tuziladigan joyi va shu kabilar bo‘yicha ham 
guruhlaydilar.